پسا استعمار دیجیتال یا فن‌سالاری و استقلال فناوری

به گزارش ایرنا، در جهان امروز بیش از ۳۰۰ میلیون نفر نیازمند کمک‌های بشردوستانه‌اند و بلایای اقلیمی و بحران‌های انسانی روزبه‌روز در حال افزایش است. در چنین شرایطی، فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی و کلان‌داده، از سوی قدرت‌های جهانی و نهادهای بین‌المللی به‌عنوان «ابزار خیر» و «نجات بشریت» معرفی می‌شوند اما پشت این چهره انسانی، نوعی سلطه نرم و ساختاری درحال شکل‌گیری است که می‌توان آن را «استعمار تکنوکالسیون» نامید؛ شکلی نوین از استعمار که نه با سلاح و اشغال، بلکه با داده، الگوریتم و زیرساخت دیجیتال پیش می‌رود.

در این منطق جدید، داده‌های انسانی ـ به‌ویژه داده‌های جمعیتی کشورهای جنوب جهان ـ به منبعی برای قدرت و ثروت در شمال تبدیل شده‌اند. فناوری‌های بیومتریک(زیست‌سنجی)، پلتفرم‌(سکو)های هوش مصنوعی و سامانه‌های تحلیل کلان‌داده در اردوگاه‌های پناهندگان یا مناطق بحرانی به کار گرفته می‌شوند اما این فناوری‌ها اغلب نه برای توانمندسازی مردم، بلکه برای کنترل، نظارت و آزمایش الگوریتم‌های جدید استفاده می‌شوند. این همان چیزی است که پژوهشگران آن را بازتولید «نابرابری دیجیتال» می‌نامند.

استعمار تکنوکالسیون یعنی امتداد منطق استعمار در لایه‌های پنهان زیرساخت دیجیتال؛ یعنی همان‌گونه که در قرن نوزدهم منابع طبیعی مستعمرات به تاراج رفت، امروز منابع داده و هوش انسانی ملت‌ها استخراج می‌شود؛ با این تفاوت که این بار همه چیز در پوشش انسان‌دوستی، نوآوری و کمک جهانی صورت می‌گیرد.

برای رهایی از این سلطه پنهان، باید از «واقعیت» آغاز کرد؛ از درک واقعی ساختار قدرت در دنیای دیجیتال، تا بتوان به «حقیقت» راه یافت و در نهایت به «آرمان‌های انسانی و الهی» نزدیک شد. در این مسیر، فناوری باید با اخلاق، عدالت و ایمان پیوند بخورد تا از درون لایه‌های خود سلطه را مهار کند.

در همین چارچوب، مردم سالاری دینی در پیوند با فن‌سالاری مؤمنانه می‌تواند الگوی تازه‌ای از حکمرانی هوشمند و اخلاق‌محور را ارائه دهد. اکنون زمان آن است که سیاسیون فضا را برای حضور فعال مهندسان، دانشمندان و نخبگان باز کنند؛ کسانی که می‌توانند با دانش و ایمان، ستون‌های استقلال فناورانه و عدالت دیجیتال را بنا نهند. وظیفه سیاست‌مداران در این دوران، نه تصاحب صحنه، بلکه فراهم‌سازی میدان برای فن‌سالاری در خدمت مردم‌سالاری است.

اگر این همکاری شکل گیرد، مهاجرت نخبگان کاهش می‌یابد، استعدادها در کشور شکوفا می‌شوند و فناوری، به جای ابزار سلطه، به وسیله‌ای برای کرامت و پیشرفت ملت تبدیل خواهد شد.

در نهایت، استعمار دیجیتال را باید نه صرفاً تهدید، بلکه واقعیتی برای بیداری دانست؛ واقعیتی که اگر درست فهمیده شود، می‌تواند پلی باشد از آگاهی تا آزادی، و از فناوری تا ایمان.

* منوچهر صابر – پژوهشگر و مدرس دانشگاه

لینک کوتاه: https://khabarnegaranvaresane.ir/?p=22108