چه کسی مشکلات خبرنگاران را می‌شنود؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خبرنگاران و رسانه و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ رساندن آگاهی و تزریق آن به اجتماع انسانی وظیفه ای دشوار است که خبرنگاران آن را بر دوش می کشند؛ به طوری که پرنفوذترین اهرم آگاهی رسانی در جامعه محسوب می شوند؛ آنان به طور مستقیم بر روح و روان مردم تأثیر می گذارند و از شغلی حساس و پر مسئولیت برخوردارند.

بر اساس آمار رسمی، روزنامه نگاری و خبرنگاری در کشورهای پیشرفته در زمره مشاغل معتبری قرار می گیرد که از درجه اهمیت قابل توجهی برخوردار است؛ این جایگاه برای اهالی خبر و خبرنگار، به دلایلی چون سختی و فشردگی کار، خطیر بودن، در مظان اتهام قرار گرفتن و بسیاری موارد دیگر بدیهی به نظر می رسد؛ اما در کشور ما خبرنگاران با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کنند؛ بسیاری از آنان خبرنگاری را به عنوان یک شغل که بتواند تأمین کننده زندگی شان باشد، نگاه نمی کنند؛ چرا که هیچ گونه تضمینی برای آینده شغلی آنان وجود ندارد؛ از سوی دیگر حتی نهادی همچون «انجمن صنفی روزنامه نگاران و خبرنگاران ایران» که بتواند در جهت استیفای حق و حقوق خبرنگاران گام بردارد، وجود ندارد؛ این خلاً به دنبال خود انباشتی از مصائب و مشکلات را برای این گروه به بار آورده که ما نیز تصمیم گرفتیم برخی از آنان را با اساتید دانشگاه و کارشناسان رسانه در میان بگذاریم.

خبرنگاری حرفه مستقل

امیدعلی مسعودی، استاد ارتباطات دانشگاه سوره، درباره دغدغه های خبرنگاران به ایرنا می گوید: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خبرنگاران چه به لحاظ کمی، و چه کیفی توسعه پیدا کرده و تعداد نشریات ما افزایش پیدا کرده است؛ با این حال «خبرنگاری» به عنوان حرفه ای مستقل در جامعه چندان شناخته شده نیست و تشکلات صنفی ندارد. ما همچنان نتوانسته ایم ساز و کاری برای حمایت از خبرنگاران فراهم کنیم؛ اگر به قانون مطبوعات خود نگاهی بیندازیم، می بینیم که یک فصل آن افتاده و آن «حقوق خبرنگاران» است.

وی با تأکید بر اینکه اگر خبرنگاران تشکل صنفی داشتند، می توانستند بسیاری از مشکلات خود را حل کنند، ادامه می دهد: مشاغلی مانند پزشکی یا مهندسی به اندازه خبرنگاری بر افکار عمومی تأثیرگذار نیستند، اما تشکل صنفی دارند و اگر مشکلی برایشان پیش بیاد آن را در درون خود حل می کنند. در کشورهای پیشرفته دنیا، خبرنگاری در صنف مشاغلی چون پزشکی یا مهندسی قرار می گیرد.

مسعودی خبرنگاری را شغلی مهم و مورد احترام معرفی می کند که با بیداری جامعه سر و کار دارد؛ وی در این زمینه به گفته یکی از اساتید مطبوعات اشاره می کند و می افزاید: اگر پزشکی در درمان بیمار خود مرتکب اشتباه شود یک نفر کشته می شود؛ اما اگر خبرنگاری مطلبی را بنویسید که ذهن خوانندگان را آلوده کند، به هزاران نفر آسیب می رساند.

مسعودی بر این اعتقاد است که خبرنگاران ما به طور جدی نیازمند آن هستند که در قانون مطبوعات دیده شوند.

وی در این زمینه اظهار می کند: هم اکنون در قانون نظام مطبوعات، صنوف مختلفی چون مدیران، توزیع، چاپ و نشر، و … حضور دارند؛ بهتر است این بخش ها با همکاری یکدیگر و در کنار نماینده هایی از دولت، قوه قضائیه و مجلس، «شورای عالی مطبوعات» را در کشور تشکیل دهند؛ چرا که این شورای عالی بسیاری از آسیب های جدی را که مطبوعات ما به آن ها دچار هستند به وسیله منشور اخلاقی و دستورالعمل هایی که خود صنف مطبوعات و خبرنگاران در تنظیم آن ها نقش اساسی دارند، رفع می کند.

این استاد ارتباطات از اینکه در کشور ما مطبوعات رکن چهارم دموکراسی است، اما هنوز رابطه خبرنگاران با دولت، مجلس، و قوه قضائیه تعریف نشده، ابراز تأسف می کند.

منشور اخلاقی

عضو هیئت علمی دانشگاه سوره همچنین بیان می کند: بحث دیگری که در مطبوعات ما کمتر مورد توجه قرار گرفته، منشور اخلاقی است؛ البته به طور جسته و گریخته در خبرگزاری هایی چون ایرنا و ایسنا این منشور وجود داشته است؛ اما اگر آن را در همان شورای عالی مطبوعات ایجاد کنند، یکی از دغدغه های بزرگ خبرنگاران ما که رعایت اصول اخلاقی اسلامی بوده، سر و سامان پیدا می کند.

تعدادی از خبرنگاران به دلیل تأثیری که تغییر دولت ها و سیاست ها بر ادامه حیات نشریات می گذارند، همواره این احساس را دارند که شغل آنان ناپایدار است؛ از همین رو به این نتیجه می رسند که اگر در دو روزنامه با جناح های مقابل، مشغول به فعالیت باشند بهتر از یک روزنامه است.

شاغل در دو جناح

مسعودی نیز شاغل بودن به طور همزمان در دو جناح مقابل را به عنوان پدیده ای نادر خطاب می کند که تنها در شغل خبرنگاری دیده می شود؛ به طوری که یک روزنامه نگار راست گرا که نوبت صبح در روزنامه راست گرایان فعالیت می کند، بعد از ظهر در روزنامه ای که متعلق به چپ گرایان است، مشغول به کار می شود؛ در واقع به نوعی احساس ناامنی می کند و این دغدغه ای بزرگ است.

مسعودی تصریح می کند: تمام روزنامه نگاران تمایل دارند در رسانه ای به تولید خبر و مطلب بپردازند که اخبار و مطالب آنان ضمن اینکه سیاست های کلی آن رسانه را منعکس می کند مورد علاقه آن خبرنگار هم باشد؛ اگر خبرنگار در جهت خلاف علایق خود و از روی اجبار مطلب تولید کند، معنای «عشق» در این شغل دچار خدشه می شود؛ چه بسا افرادی که عاشق خبرنگاری بوده اند اما به علت همین مشکل، از فعالیت در این حرفه منصرف شدند.

آموزش خبرنگاری

«آموزش خبرنگاری» نکته دیگری است که مسعودی مورد توجه قرار می دهد؛ به طوری که در این باره معتقد است بسیاری از افرادی که وارد شغل خبرنگاری می شوند فارغ التحصیل رشته ارتباطات نیستند؛ افرادی هم که از دانشگاه ها به این شغل وارد می شوند به دلیل آنکه به طور تئوریک آموزش دیده اند، در عمل دچار مشکل هستند.

و اما مسعودی دغدغه دیگر را به مشکلات مالی خبرنگاران مربوط می داند و می گوید: به طور معمول خبرنگاران به ازای میزان زحماتی که متحمل می شوند دستمزد ناچیزی می گیرند؛ تعدادی از خبرنگاران به علت ضرورت های زندگی و مشکل درآمد به سمت مسائل مالی ای می غلتند که در شأن اخلاق حرفه ای مطبوعات نیست؛ این مشکل آسیب های جدی به ساختار مطبوعات وارد می کند؛ با وجود آنکه این تعداد محدود هستند، اما موجب می شوند نگاه جامعه به روزنامه نگاران تغییر کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه سوره، در ادامه بیان می کند: مدیران عرصه مطبوعات به علت مشکلاتی که خود دارند نمی توانند تمام مشکلات خبرنگاران را رفع کنند؛ مسئله توزیع مطبوعات از جمله مشکلات این مدیران است که به طور مستقیم بر تیراژ تأثیر می گذارد؛ زمانی که تیراژ پایین بیاید، درآمد کم می شود؛ زمانی که درآمد کم شود، دستمزد دست اندرکاران کم می شود؛ با توجه به اینکه دستمزد چاپخانه دار را نمی توان کم کرد، دستمزد خبرنگاران را کاهش می دهند و خبرنگارانی با کیفیت پایین تر می آورند؛ بنابراین اگرچه این مشکل دامنگیر مدیران مطبوعات است، اما به طور غیر مستقیم بر روزنامه نگاران و خبرنگاران تأثیر منفی دارد.

سطح خبرنگاران

مدیر مسئول نشریه فرهنگ و ارتباطات نازل بودن سطح خبرنگاران را دغدغه اصلی آنان به حساب می آورد و می گوید: اگر ما خبرنگاران را به عنوان چشمان بیدار جامعه بپذیریم، شاهد رسوایی های مالی نخواهیم بود؛ چرا که در روزنامه نگاری تحقیقی است که مردم را که رکن اصلی جامعه هستند، بیدار کرده و از بسیاری از آسیب های اجتماعی پیشگیری می کنیم.

وی تأکید می کند: در حال حاضر باید ساز و کاری فراهم کنیم که خبرنگاران ما به عنوان رکن چهارم دموکراسی در جامعه حضور پیدا کنند و دستیابی به این مهم، در گرو حمایت قاطع دولت تدبیر و امید است؛ نمایندگان مجلس باید عنایت بیشتری به خبرنگاران داشته باشند؛ البته قوه قضائیه در سال های اخیر برخورد مناسب تری با خبرنگاران داشته است؛ امیدواریم این مجموعه در آینده طوری عمل کنند که احساس رضایتمندی بیشتری را میان همکاران مطبوعاتی خود شاهد باشیم.

قانون مطبوعات

احمد یحیایی ایله ای، استاد ارتباطات و روزنامه نگاری، نیز از دیگر کارشناسانی است که برای پیشگیری از این دغدغه ها نظر وی را جویا شدیم؛ وی در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: نخستین اقدام این است که «قانون مطبوعات جایگاه خبرنگاران را شفاف کند»؛ خبرنگاران جایگاه معناداری در قانون مطبوعات ما ندارند؛ در ضمن قانون مطبوعات ما شفاف نیست و کلی است؛ به طوری که دست بسیاری از قضات را برای تفسیر قوانین باز می گذارد و مشکلات فراوانی را برای خبرنگاران به وجود می آورد.

این استاد دانشگاه با اظهار اینکه کار کردن در شرایطی که قوانین شفاف نیست، دشوار است؛ می افزاید: خبرنگاران آینده مبهمی دارند و از اقشار ضعیف جامعه ما هستند؛ از اقشاری که بیشترین خطرات، زندگی خانوادگی آنان را تهدید می کند.

نکته مهم دیگری که ایله ای بر آن تأکید می کند «بازنگری روندهای اطلاع رسانی در کل کشور» است؛ این استاد روزنامه نگاری بر این اعتقاد است که دنیای امروز، دنیای اطلاعات باز است؛ خبرنگار نباید آن قدر عقب باشد که مردم در زمان کمتری نسبت به او کسب اطلاعات کنند. خبرنگاران باید این امکان را داشته باشند که از نظر حرفه ای به اطلاعاتی که حق مردم است دسترسی داشته باشند؛ در نتیجه بهتر است دایره خط قرمز اطلاع رسانی را برای خبرنگاران کوچکتر کنیم.

از آنجایی که بخش روزنامه نگاری نسبت به رادیو و تلویزیون خصوصی تر است، ایله ای بیشتر این بخش را مورد توجه قرار می دهد و می گوید: زمانی که روزنامه نگاران دسترسی باز به اطلاعات نداشته باشند، مردم هم روزنامه آنان را نمی خرند؛ در نتیجه روزنامه با مشکلات اقتصادی رو به رو می شود و توانایی پرداخت دستمزد در حد زحمت خبرنگاران را ندارد؛ بخشی از خبرنگاران هم که دستمزد بالایی دارند از راه های دیگر به آن رسیده اند؛ چرا که از طریق ارتباطاتی که با سازمان ها برقرار می کنند و به انتشار اخبار آنان می پردازند، به این دستمزد رسیده اند و این کاری غیر اخلاقی است که به خبرنگاری ما صدمه می زند.

این استاد روزنامه نگاری ادامه می دهد: اگر در روزنامه های ما فضا باز باشد و آن ها بتوانند به درستی اطلاع رسانی کنند، مردم به سمت روزنامه ها روی می آورند و نه به سمت اطلاعات غیر قانونی؛ اطلاعاتی که در بسیاری از مواقع ممکن است درست نباشد و منجر به تشویش افکار عمومی شود؛ در واقع این خبرنگاران نیستند که موجب تشویش افکار عمومی می شوند؛ چرا که تشویش افکار عمومی زمانی اتفاق می افتد که فضا را می بندیم و نمی گذاریم از کانال رسمی که رسانه است اطلاعات به مردم برسد.

قوانین شفاف برای خبرنگاران

بر اساس گفته ایله ای اگر روند اطلاع رسانی در جامعه بهبود پیدا کند و قوانین شفافی برای مطبوعات و خبرنگاران تعریف شود، به طور خودکار اقتصاد خبرنگاری رشد می کند و در پی آن بسیاری از دغدغه های این شغل رفع می شود.

وی همچنین بیان می کند: در شرایط امروز مردم به روزنامه نگاری تحلیلی و تحقیقی تمایل دارند؛ خبرنگاران باید توانایی تحلیل آینده را داشته باشند و بتوانند ابعاد اقتصادی، سیاسی، و فرهنگی یک خبر را پیش بینی کنند؛ چرا که از سال ۵۹ (۱۹۸۰ میلادی) روزنامه نگاری تحقیقی و تحلیلی در دنیا رواج پیدا کرده است؛ اما روزنامه نگاری ما همچنان روزنامه نگاری عینی است و از همین رو از رسانه های دیجیتال عقب می افتد.

این استاد ارتباطات «تشکیل انجمن صنفی آزاد» را از دیگر اقدامات مهمی می داند که دغدغه های خبرنگاران را کاهش می دهد و می افزاید: انجمن های خودساخته، دگرساخته، و دولت ساخته هرگز مشکلات صنف خود را حل نخواهند کرد؛ همانطور که در هیچ جای جهان هم حل نکرده اند. باید انجمنی تشکیل شود که خود خبرنگاران اعضای آن را انتخاب کنند و در جامعه حق دفاع از خبرنگاران را داشته باشند؛ که البته جایگاه این انجمن صنفی نیز در قانون مطبوعات باید مشخص باشد.

مشکل باقی است

اگر چه تغییری اساسی به لحاظ کمی و کیفی در وجوهات مختلف عرصه خبرنگاری ایجاد شده، اما مشکلات خبرنگاران همچنان به قوت خود باقی است؛ نبود تشکل صنفی برای خبرنگاران برابر با انباشت مشکلات فراوان است؛ نبود تضمین و امنیت شغلی از دیگر مصائب این قشر است؛ به طوری که خبرنگار در صدد اغنا و ارضای اهداف سیاسی احزاب بر می آید؛ و این به معنای آن است که خبرنگار با فرو گذاشتن شأن خبرنگاری، استقلال خود را از دست داده است.

مسائل و مشکلات مالی برجسته ترین دغدغه خبرنگاران است؛ این مسئله به عنوان جدی ترین آسیب در عرصه خبرنگاری تلقی می شود؛ مدیران عرصه مطبوعات نیز خود با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند. مشکل مالی مدیران منجر به بی ثباتی مطبوعات و تحت الشعاع قرار گرفتن زندگی خبرنگاران می شود. مشکلات ذکر شده این شائبه را در ذهن مردم متبادر می کند که گردش اخبار یا انتشار اطلاعات آزاد در چنین فضایی بدیهی به نظر می رسد.

لینک کوتاه: http://khabarnegaranvaresane.ir/?p=14944