واقعیت‌هایی درباره اخبار جعلی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خبرنگاران و رسانه و به نقل از ایرنا؛ با تغییر ساختار رسانه‌ها و رواج رسانه‌های اجتماعی، شناسایی اخبار واقعی از خبرهای جعلی و ساختگی، شایعه و دروغ نسبت به قبل بسیار دشوارتر شده است. رسانه‌های جمعی مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات همچنان پرطرفدار هستند و هنوز هم در انتشار خبر، نقش مهمی دارند.

اما پیام رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی، آزادی عمل بیشتر کاربران و امکان جست و جوهای اینترنتی ذائقه و سبک دستیابی اخبار و اطلاعات را دستخوش تغییر کرده اند. آنچه در این میان راحت‌تر شده، همان انتشار اخبار جعلی و محتوای بدون سردبیری است.

از آنجا که به اطلاعات منفی نیز تمایل وجود دارد مخاطبان با مطالعه اطلاعات منفی و جعلی و اندیشیدن کمتر نسبت به منبع، دست به نتیجه گیری و تفسیرهایی می‌زنند که بر پایه اطلاعات درست، استوار نیست و از این جهت بررسی اخبار جعلی اهمیت می‌یابد.

از سویی نگاهی به رویدادها و تاثیر شبکه های اجتماعی بر نتایج آنها همچنین افزایش بی‌شمار اخبار و اطلاعات درست و مخدوش در مواقع خاص مانند تنش‌های سیاسی و نظامی، جنگ و بحران‌ها نشان می‌دهد نمی‌توان به‌آسانی از کنار اطلاعات جعلی گذشت که گاه سرنوشت کشورها تحت تاثیر اطلاعات ساختگی یا شیوه انتشار اخبار و اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است.

اخبار جعلی و جنبه فریب

آنچه اخبار جعلی را از سایر گزارش‌ها جدا می‌کند جنبه فریب دادن است. گزارش‌های جعلی که شامل دروغ‌پردازی، اطلاعات گمراه‌کننده و مخرب نیز می‌شود بیشتر به دنبال آسیب رساندن به دیگران هستند و انتشار آنها جنبه عمدی دارد. این اطلاعات در همه زمینه‌ها از جمله نظامی، سیاسی، اعتقادی، تجاری، بهداشتی و… نیز تولید و منتشر می‌شوند.

در دوره کنونی که شاخص‌هایی مانند پربازدید شدن، جلب توجه، شهرت و افزایش دنبال‌کننده از هر راه و با هر کیفیتی مهم شده است به این موضوع باید بیشتر توجه کرد.

از سویی باید به حباب فیلتر نیز اشاره کرد که اخبار و محتواهای کاربرپسند را براساس علایق افراد در اختیار آنها قرار می‌دهد و آنها را معمولا بی‌آنکه متوجه شوند به کمک الگوریتم‌های شخصی‌سازی در حباب اطلاعاتی خاصی متناسب با علایق هر کاربر قرار می‌دهد.

در ظاهر معمولا اخبار جعلی و واقعی، شبیه هم هستند اما بر خلاف ظاهر مشابهی که دارند، در درون با هم متفاوت هستند.

سوگیری و مغرضانه بودن در اخبار جعلی منجر به منعکس نشدن کامل واقعیت می‌شود. این موضوع به علاوه نبود تخصص‌گرایی، اخلاق حرفه ای و شبیه‌سازی با واقعیات در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌ها مانند شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای فارسی زبان به ترویج اخبار جعلی یاری می‌رساند.

حتی اخبار جعلی بر اساس عناصر و ارزش‌های خبری‌ تنظیم و منتشر می‌شوند. آنها به عناصری مانند که، چه، کجا، کی، چرا و چگونه پاسخ می‌دهند، برای مثال انتشار خبرهای جعلی در ماجرای سوریه یا نامه ترامپ به ایران، همه عناصر خبری در محتوای جعلی حضور داشتند و در نبود یا ضعف اطلاع رسانی صحیح و به‌هنگام، راه خود را به‌سرعت باز کردند.

به عبارتی، ارزش‌های خبری مانند تضاد و برخورد، شهرت، مجاورت، تازگی و… به کمک انتشار اخبار جعلی می‌آیند و موج خبری ایجاد می‌کنند که مخرب و آسیب زاست. خبر واقعی هم به دنبال ایجاد موج است اما این دو در ذات با هم فرق دارند.

اگر صفحات و اکانت‌های مختلف را در رسانه‌های اجتماعی با دقت و منتقدانه ببینیم متوجه شبیه‌سازی برخی از آنها با صفحات و اکانت‌های رسانه ای می‌شویم، حتی آنها ادبیات مشابهی را به کار می‌گیرند تا کالای جعلی را با بالاتربن تشابه نسبت به نمونه واقعی اما با اهداف مغرضانه تولید و بازنشر کنند.

علاوه بر نقش رسانه‌های اجتماعی و به‌اصطلاح فضای مجازی، باید به فضای واقعی هم اشاره کرد که گاه مراجع و منابع مرتبط و مسئول در یک رویداد یا اتفاق و رخداد، آنقدر با تاخیر و حتی انکار برخورد می‌کنند که این دوگانگی، تسهیلگر ترویج اخبار جعلی می‌شود. گسترش تردید و ابهام برای پوشاندن واقعیت منجر به ترویج اخبار جعلی نیز می‌شود.

اهداف از انتشار اخبار جعلی

اهداف انتشار اخبار جعلی متنوع است: فریب، ناامیدی و یاس، کسب سود مالی و سیاسی، تخریب افراد و گروه‌ها، نارضایتی و تاثیر بر نتیجه انتخابات، جهت‌دهی افکار عمومی با انگیزه‌های مختلف از جمله آنهاست. پیامدهای اخبار جعلی نیز روز به روز نمایان تر می‌شود. این هم ریشه در شرایط اجتماعی دارد و هم ساختار شبکه‌های اجتماعی و راحتی تولید و انتشار محتوا و به سخن دیگر کلیک کردن و بازنشر دادن در آن تاثیر دارد.

هیجانی عمل کردن، کاهش اعتبار منابع و رسانه‌های رسمی، تصمیم گیری شتابزده، یاس اجتماعی، ناامیدی، تلقین‌پذیری، کاهش نقش نخبگان و اعتباربخشی به سلبریتی‌ها از پیامدهای ترویج اخبار جعلی است.

راهکارهایی از قبیل شناسایی تولیدکنندگان اخبار جعلی، ارتقای سواد رسانه ای و تفکر انتقادی در تشخیص و مواجهه با اخبار جعلی سودمند است اما نباید از نظر دور داشت که میدان دادن به رسانه‌های رسمی در چارچوب منافع ملی ضروری است. باید راهی نو و سیاست‌هایی متناسب با شرایط زمانه و درک فناوری‌های نوین و توجه به نگاه ایجابی تا سلبی بنیان نهاد.

واقعیت‌ها و نگرانی‌های واقعی را باید به رسمیت شناخت و درباره آنها نیز اخبار و اطلاعات واقعی منتشر کرد. سکوت، حذف، کوچک‌نمایی و ندیدن نگرانی‌های ریز و درشت، آنها را از بین نمی‌برد. مردم در بزنگاه‌ها، تلخی‌ها، ترس‌ها، نگرانی و اضطراب‌ها، شادی‌ها و غم‌ها، هیجانات، پیروزی‌ها و شکست‌ها به اطلاعات واقعی و معتبر نیاز دارند. در اختیارشان نباشد راه و مسیر بیش از پیش برای اطلاعات جعلی، باز و هموار می‌شود.

اگر خبر درست را با ملاحظه مصالح ملی و امنیتی به‌موقع به مخاطب تشنه خبر نرسانیم او ممکن است تشنگی‌اش را با هر خبر و اطلاعات مخدوش یا هر سرابی برطرف کند. ربودن مخاطب از پای رسانه‌های داخلی از سوی رسانه‌ای مانند ایران اینترنشنال بیش از آنکه حاصل عملکرد آنها باشد نتیجه اعمال محدودیت‌ها، تاخیر در اطلاع رسانی به‌موقع، نبود یا ضعف در پیوست‌های رسانه ای عملیاتی و مواردی از این دست در داخل کشور است.

بدون شک قدرت گرفتن و مرجع شدن برخی نارسانه‌ها حاصل ضعف‌های درونی و گاهی ابهام و نشاندن غبارساختگی بر رویدادها، نگفتن عمدی، غیربهنگام گفتن یا بدگفتن درباره آنهاست. در عصر رسانه‌های اجتماعی، نمی‌توان و نباید با سیاست‌های دهه‌های قبل و با سیاست اطلاع رسانی یکطرفه رفتار کرد. از سهم غایبان و به حاشیه رانده شده‌ها در رسانه‌های داخلی کم کنیم، بخش قابل توجهی از چالش باور اخبار دستکاری شده در رسانه‌هایی مانند شبکه‌های تلویزیونی ماهواره ای فارسی زبان حل می‌شود.

به گشودگی‌های ارتباطی و رسانه ای بیشتری در بستر اعتماد و ارزیابی انتقادی نیاز داریم. مراد گشودگی‌های کیفی و متنوع است که زمین تا آسمان با افزیش کمی رسانه‌ها تفاوت دارد.

*خبرنگار، دکتری ارتباطات و مدیرکل پیشین روابط عمومی استانداری کرمان

لینک کوتاه: http://khabarnegaranvaresane.ir/?p=20886