یکصد و نوزدهمین شماره فصلنامه علمی رسانه منتشر شد

یکصد و نوزدهمین شماره فصلنامه علمی رسانه ویژه تابستان ۱۳۹۹ از سوی دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها منتشر شد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خبرنگاران و رسانه و به نقل از روابط عمومی دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها؛ شماره ۱۱۹ فصلنامه علمی رسانه شامل هفت مقاله تخصصی در موضوعات زیر است که توسط مؤلفان حوزه رسانه و ارتباطات به قلم تحریر نگاشته شده است.

در این شماره می خوانید:

– تحلیل خبری –ارتباطی بحران کرونا و جامعه مخاطره آمیز نوشته حسن بشیر

بحران در اشکال مختلف نوعی جنگ صامت است. این جنگ، بیش از آنکه به سخت‌افزارهای جامعه ضربه وارد کند، به سیستم نرم‌افزاری آن ضربه می‌زند و آن را مختل می‌سازد.

بحران فراگیر یک مخاطره است و جامعه مخاطره‌آمیز، با مشکل‌های جدیدی روبه‌رو می‌شود که می‌تواند سبک زندگی و رفتارهای اجتماعی آن را تحت تأثیر قرار دهد. در شرایط بحران فراگیر، جامعه مخاطره‌آمیز با تغییرهای اساسی، فاصله خود را با آنچه که قبلاً بوده، تعیین می‌کند. این وضعیت، از این نظر اهمیت دارد که بر ساختارهای فردی و اجتماعی و روابط انسانی، بیش از هر چیز تأثیر می‌گذارد و مطالعه آن را ضروری می‌کند. گسترش ویروس کرونا، در سطح جهان یک بحران جدی بین‌المللی را پدید آورده و جامعه مخاطره‌آمیز جهانی را به وجود آورده است. در ایران، نیز ویروس کرونا نوعی از بحران را ایجاد کرده که آثار آن در آینده، بیشتر قابل ارزیابی است. اما تحلیل نگاه‌های استادان و صاحب‌نظران ارتباطات، در رابطه با این بحران و مخاطره‌های آن می‌تواند نوع نگاه به این بحران را از جنبه خبری-ارتباطی روشن کند. در همین راستا، سی مصاحبه از استادان و صاحب‌نظران ارتباطات، با روش تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفتند که بخشی از آن‌ها مستقیم و برخی نیز به‌طور غیر مستقیم انجام شده بودند. برخی از نتایج، نشان‌دهنده تنوع و تعدد دیدگاه‌های ارتباطی در این زمینه است. شیوه اطلاع‌رسانی، مدیریت اخبار، اعتمادسازی، سلامت اجتماعی و روانی، شایعه‌ها و اخبار جعلی، کروناهراسی و اهمیت سواد رسانه‌ای، تنها بخشی از مضامین فراگیر است که از نظر رسانه‌ای ـ ارتباطی مورد توجه بوده‌اند.

– طیف‌سنجی رویکرد مطبوعات سیاسی در قبال عملکرد دولت در دوران شیوع بیماری کرونا در ایران

این پژوهش تلاش دارد، با بررسی رویکرد روزنامه‌های سه جناح سیاسی اصلاح‌طلب، اصول‌گرا و میانه‌رو، نسبت به عملکرد دولت در مورد بحران کرونا، از طریق دست یافتن به یک مدل گفتمانی فرضی، به شناخت بیشتر طیف مطبوعات سیاسی ایران نایل آید و جایگاه روزنامه‌های مورد نظر را، در چارچوب آن مدل تعیین کند. هدف دیگر این مقاله، کشف رابطه میان نوع پردازش مطبوعات سیاسی ایران و جناح سیاسی آن‌ها است. این پژوهش، همچنین قصد دارد روزنامه‌های جناح‌های مختلف (اعم از اصلاح‌طلب، اصول‌گرا و میانه‌رو) را از نقطه نظر رویکرد انتقادآمیز یا حمایتگرانه نسبت به اقدام‌ها و سیاست‌های کرونایی دولت، با همدیگر مقایسه کند. پژوهشگران با استفاده از تکنیک تحلیل محتوای کیفی، سرمقاله‌های شش روزنامه کیهان و رسالت (اصول‌گرا)، شرق و مردم‌سالاری (اصلاح‌طلب) و ایران و اطلاعات (میانه‌رو) را، در یک دوره زمانی سه‌ماهه (اسفند ۹۸ تا اردیبهشت ۹۹) شامل ۲۴۴ مورد، با توجه به یک دسته‌بندی هشت‌گانه موضوعی مورد بررسی قرار داده‌اند. این تحقیق، ضمن تدوین مدل گفتمانی و تعیین جایگاه این روزنامه‌ها، نشان داد که روزنامه‌های اصلاح‌طلب و اصول‌گرا نسبت به روزنامه‌های میانه‌رو در قضیه کرونا، بیشتر منتقد دولت بوده‌اند. روزنامه‌های اصلاح‌طلب در مقایسه با روزنامه‌های اصول‌گرا، زبان انتقادی‌تری داشته و در یک طرف طیف، روزنامه مردم‌سالاری و در طرف دیگر، روزنامه کیهان بیشترین سرمقاله‌های انتقادی را منتشر کرده‌اند. در نتیجه این پژوهش، طیف روزنامه‌های مورد بررسی از راست به چپ بدین ترتیب مشخص شد: کیهان، رسالت، اطلاعات، ایران، شرق و مردم‌سالاری.

-نقش هوش مصنوعی فناوری‌های نوین ارتباطی در توسعه سواد رسانه‌ای نابینایان

رشد سریع فناوری‌ها و رسانه‌های اجتماعی، در ارتباطات و توسعه دانش بشر، تغییرهای چشمگیری را ایجاد کرده است. توسعه و دسترسی به گوشی‌های هوشمند (Smartphone) مهارت‌های ارتباطی، دانش و درک افراد را دگرگون ساخته است. در چند دهه پیش، نابینایان و افرادی که پیش از این، در برقراری ارتباط با دنیای پیرامون خود با مشکل مواجه بودند، به کمک هوش مصنوعی حاصل از این گوشی‌های هوشمند و فناوری‌هایی که در اختیار دارند، تا حدودی توانسته‌اند دانش خود را ارتقا دهند. تحقیق حاضر، به مطالعه نقش هوش مصنوعی، اپلیکیشن‌ها، شبکه‌های اجتماعی و سایر وسایل ارتباط‌جمعی، در سواد رسانه‌ای نابینایان می‌پردازد. جامعه آماری این تحقیق، ۲۰۰۰نفر از نابینایان شهر تبریز است. روش نمونه‌گیری به‌صورت غیر ‌احتمالی با تکنیک هدفمند بوده و از بین این افراد، بر اساس نمره z و ویژگی‌های اختصاص داده شده به جمعیت، تا ۲ انحراف معیار، ۱۵نفر انتخاب شدند که از این فناوری استفاده می‌کنند و ۱۵ نفر نیز افرادی که فاقد این فناوری هستند. روش گردآوری اطلاعات، آزمایشی با تکنیک دو گروهی، به صورت پیمایشی و همچنین با تکنیک مشاهده تام بوده است. چارچوب نظری پژوهش، نظریه استفاده و رضامندی و نظریه پاتر، در خصوص سواد رسانه‌ای بوده است. از آزمون Tمستقل، برای مقایسه دو گروه و از آزمون فریدمن، برای بررسی همبستگی بین استفاده از هوش مصنوعی (متغیر مستقل) با ارتقاء سواد رسانه‌ای نابینایان (متغیر وابسته) استفاده شده است. بر اساس نتایج این تحقیق، نابینایان با استفاده از این فناوری‌ها به اطلاعات و درکی از محیط اطراف خود می‌رسند، که در طی زمان موجب ارتقاء سطح سواد رسانه‌ای آنها می‌شود. با افزایش توانایی استفاده از این فناوری‌ها، تولید دانش و پردازش اطلاعات برای نابینایان راحت‌تر شده؛ درنهایت تفکر انتقادی آنها که بعد بیرونی سواد رسانه‌ای است، توسعه پیدا می‌کند. همچنین دامنه دانش ایشان، برای بهره‌مندی از رسانه‌ها و فناوری‌های ارتباطی گسترش می‌یابد و امکان بالاتری برای پردازش و درک اطلاعات جدید به دست می‌آورند. این چرخه، به صورت رابطه کارکردی ادامه دارد و درنهایت نابینایانی که از این فناوری‌ها استفاده می‌کنند، در ارتباطات خود، نسبت به نابینایانی که از این فناوری‌ها استفاده نمی‌کنند، فاصله زیادی پیدا می‌کنند.

– پوشش اخبار فساد اقتصادی جناح‌های سیاسی در اخبار ۲۰شبکه خبر و ۳۰ :۲۰ شبکه دو سیما

(مطالعه موردی: فیش‌های حقوقی و واگذاری املاک شهرداری تهران)

هدف اصلی این تحقیق، شناخت میزان و چگونگی پوشش اخبار فساد اقتصادی (فیش‌های حقوقی و واگذاری املاک شهرداری تهران) منتسب به جناح‌های سیاسی، در بخش‌های خبری ۲۰ شبکه خبر و ۲۰:۳۰ شبکه دو سیما است. برای رسیدن به این هدف، با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی، در بازه زمانی ۱۸۰ روز، تمام خبرهای پخش‌شده از بخش‌های خبری مذکور پیرامون فیش‌های حقوقی از تاریخ ۱/۲/۹۵ تا ۳۱/۴/۹۵ و درباره واگذاری املاک شهرداری تهران از تاریخ ۱/۶/۹۵ تا ۳۰/۸/۹۵ بررسی شد. نتایج اطلاعات گردآوری‌شده و جدول‌های توصیفی و تبیینی به‌دست آمده از نرم‌افزار spss نشان می‌دهد، با وجود ملی و راهبردی بودن موضوع فساد اقتصادی، تأکید بر مبارزه با آن در اسناد بالادستی و گفتمان رهبری در این‌باره، هر دو بخش خبری، اخبار مفاسد اقتصادی را در اولویت پایین با جهت‌گیری سوگیرانه و سیاسی پوشش داده‌ا‌ند. همچنین بخش‌های مورد بررسی در انعکاس مفاسد اقتصادی، رویکرد تحلیل‌محور نداشته و فیش‌های حقوقی را بیشتر و واگذاری املاک شهرداری تهران را کمتر پوشش داده‌اند.

– بررسی رابطه میان ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و اثربخشی سیاست‌های رسانه‌های تبلیغاتی چاپی و دیجیتال بر رأی‌دهندگان در مازندران با توجه به الگوی تحلیلی فراگیر میلر

با توجه به ضریب نفوذ بسیار زیاد رسانه‌های جمعی و همچنین استفاده و تأثیر رسانه‌های سنّتی، چگونگی تبلیغات در رسانه‌ها مهم است. هدف این تحقیق بررسی رابطه میان ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و اثربخشی سیاست‌های رسانه‌های تبلیغاتی چاپی و دیجیتال در مازندران است که جمعیتی متعادل با تنوع فرهنگی مختلف دارد. این پژوهش، به روش داده‌بنیاد و انجام مصاحبه در استان مازندران صورت گرفت. برای بررسی و تحلیل داده‌ها از روش محوری و انتخابی استفاده شد. در مرحله کمی نیز ۷۱۸ نفر از افراد درگیر در انتخابات، برای تکمیل پرسشنامه محقق‌ساخته مشارکت داشتند. طبق نتایج تحقیق، تأثیر سیاست‌های تبلیغاتی چاپی و دیجیتال مورد تأیید قرار گرفت، اما اثر متقابل آن‌ها بر افراد رد شد؛ همچنین تأثیر معنادار تعلق خاطر حزبی بر تعیین سیاست‌های تبلیغاتی رسانه‌ها مؤثر به دست آمد، اما اثربخشی شیوه‌های تبلیغاتی احزاب رد شد. با توجه نتایج تحقیق می‌توان گفت، مؤثرترین شیوه تبلیغاتی برای هر دسته و گروهی، با هر جایگاه اجتماعی‌ و سطح درآمدی، تمرکز و توجه بر خود نامزد انتخاباتی است. توجه به سابقه نامزد، تحصیلات وی، سابقه شغلی، سابقه شخصیتی و اخلاقی و … در کل هر موردی که به خود نامزد و شخصیت وی مربوط باشد، در تصمیم‌گیری رأی‌دهندگان برای رأی دادن نیز مؤثر است. احزاب و ساختارهای حزبی نیز، کمترین اقبال را میان رأی‌دهندگان دارند.

– بررسی بازنمایی نظام ارتباطی رسول خدا صلی‌الله ‌علیه ‌و آله ‌و سلم در فیلم محمد رسول‌‌الله

شخصیت رسول ‌اکرم یکی از مهم‌ترین اهداف دشمن برای تخریب است. که برای این کار از ابزار نیرومند رسانه و سینما کمک گرفته‌اند. از سوی دیگر، فعالان رسانه‌ای متعهد سعی می‌کنند چهره واقعی ایشان را، در منظر مخاطب جهانی ترسیم کنند. یکی از جدی‌ترین نمونه‌ها، فیلم محمدرسول‌الله ساخته مجید مجیدی است. نظام ارتباطی که مجیدی از رسول‌الله (ص) بازنمایی کرده است به واقعیت، شباهت زیادی دارد. در این مقاله، با استفاده از روش نشانه‌شناسی رمزگان جان فیسک، رمزگان اجتماعی، فنی و ایدئولوژیک فیلم بررسی شده و چگونگی بازنمایی نظام ارتباط انسانی رسول‌الله (ص) بر اساس این رمزگان، تحلیل می‌شود. در این فیلم، نظام ارتباط انسانی رسول‌الله (صلی‌الله علیه‌وآله‌وسلم) در سه عرصه ارتباط ” درون‌فردی”، “میان‌فردی” و ” عمومی” واکاوی شده است. ” توکل در میادین سخت”، مرکزی‎ترین مولفه ارتباط درون‌فردی حضرت رسول است. فیلم در ارتباطات‌ میان‌فردی ایشان به ” حیا”، ” تکریم زن” ، ” مودت و رحمت”، ” تعاون و همکاری”، ” تعهد و مسئولیت‌پذیری” و ” مقابله با سنّت‌های انحرافی” اشاره کرده است که برخی از این مؤلفه‌ها در ارتباطات عمومی ایشان نیز حضور دارند. دو عنصر ” مقاومت در برابر ترور و تحریم” و “برابری افراد” به طور خاص، در حوزه ارتباطات عمومی ایشان بازنمایی شده است.

و گزارش نشست تخصصی:

– اعتماد به اخبار رسانه‌ها و اعتمادسازی در رسانه‌ها

بحث اعتماد به اخبار رسانه‌ها و اعتمادسازی از مباحث بحث‌برانگیز در کشور ایران است. بسیاری از رسانه‌ها در نام و عنوان رسانه هستند، اما کارکردی تبلیغاتی دارند. رسانه تلاش می‌کند به انعکاس واقعیت بپردازد، اما تلاش یک دستگاه تبلیغاتی این است که با بزرگ‌نمایی و کوچک‌نمایی یا نادیده‌گرفتن خیلی از واقعیت‌ها بر مخاطب تاثیر بگذارد. اگر مخاطب به رسانه اعتماد نکند، محتوایی را که از رسانه دریافت می‌کند باور نخواهد کرد.

نخستین عامل بی‌اعتمادی به رسانه‌ها، به بی‌اطلاعی مسئولان و سازمان‌ها از نقش و کارکرد رسانه باز می‌گردد. از دیگر عوامل بی‌اعتمادی به رسانه‌ها، می‌توان به نداشتن روزنامه‌نگاری تحلیلی، ترس و احتیاط بیش از حد و ورود غیر حرفه‌ای‌ها یا همان شهروند خبرنگاران به این حوزه اشاره کرد. یک طرفه بودن رسانه‌های داخلی نیز باعث شده تا اعتماد مخاطب نسبت به رسانه ترک بردارد.

در این جریان، مسئولان به پنهان‌کاری، عدم شفافیت و ندادن اطلاعات میل دارند.

در نشست آنلاینی که با حضور دکتر گیتا علی‌آبادی، مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها و آقایان بیژن مقدم، مدیرمسئول پایگاه خبری الف، رضا غبیشاوی، سردبیر پایگاه خبری عصر ایران و رضا ساکی، مدیرمسئول پایگاه گلونی برگزار شد، سعی شده تا با نگاه به عواملی که باعث عدم اعتماد مخاطب به رسانه‌ها شده، راهکارهایی برای برطرف کردن چالش بین مردم و رسانه در حوزه اعتماد به رسانه ارائه شود.