وقتی خبرنگاران اشتباه می کنند چه اتفاقی می افتد؟

اشتباه خبرنگاران در مورد یک خبر، گاه می تواند پیامدهایی وخیم و جدی به همراه داشته باشد؛ در رواندا یک ایستگاه رادیویی به نفرت پراکنی علیه اقلیت توتسی پرداخت.

رادیو از هوتوها که اکثریت قومی را تشکیل می دادند خواست که به خیابان ها بریزند و توتسی ها را بکشند. این اقدام، بازتابی از تنفر نژادی در آن کشور بود و در عین حال می تواند خود، به گسترش تنفر نژادی کمک کرده باشد. به دنبال آن برنامه رادیویی، یک نسل کشی آغازشد و به مرگ میلیون ها تن در طول سه ماه منجر شد.

در نیجریه خبرنگاری که در باره مسابقه ملکه زیبایی مطلب می نوشت، اظهارات اشتباهی نسبت به پیامبر اسلام بر زبان آورد. مسلمانان به خشم آمدند و در بخش هایی از آن کشور دست به شورش و حمله به تاسیسات مسیحیان زدند. در جریان این ماجرا، بیش از دویست تن کشته شدند.

در ایران در ماه ثور ۱۳۸۵، ذکر عبارت “نمنه” در یکی از کاریکاتورهای روزنامه ایران اهانت به آذری ها(ترک ها) تلقی شد. این کاریکاتور سبب موجی ازتظاهرات‌ گسترده در تهران و مناطق آذری زبان ایران، دستگیری سردبیر “ایران جمعه” و دو تن از همکاران او، و توقیف روزنامه ایران شد.

این سه مثال کاملا با یکدیگر تفاوت دارند. میزان تقصیر و نوع اشتباه خبرنگاران در هر یک از این موارد نیز متفاوت است. بسیاری بر این باورند که خبرنگاران نباید با سانسور مواجه شوند، اما بیشتر مردم قبول دارند که با توجه به تاثیر عظیم خبرنگاری، باید همراه با حق آزادی بیان، مسئولیتی نیز در کار باشد تا تاثیر مطالبی که منتشر می شود با دقت در نظر گرفته شود.

بیشتر اشتباهات خبرنگاران به اندازه دو مثالی که برای رواندا و نیجریه آورده شد، وخیم نیستند. با این حال حتی هنگامی که اشتباهات کوچکی در مطبوعات رخ می دهد، باز هم این نکته اهمیت دارد که آن اشتباهات به سرعت تصحیح شود. چنین کاری، پیوسته بخشی از دستور العمل روزانه بیشتر روزنامه های خوب است، زیرا آنها می دانند که اعتبار، یکی از با ارزش ترین سرمایه های یک رسانه است.

شاهدان

حرف های مردم عادی که شاهد وقایع خارق العاده هستند، همیشه شنیدنی است. این شهادت ها، واقعیت ها را انسانی تر می کند و خبر را از خشکی در می آورد؛ اما مردم عادی ممکن است از روی شگفت زدگی و هیجان حرف هایی بزنند که قابل اعتماد نباشد.

زمانی که یک هواپیمای کنکورد در پاریس دچار سانحه شد، یک شاهد عینی گفت:

“من دیدم که هواپیما به هوا رفت و قبل از اینکه به زمین بخورد پشت و رو شد.”

اما اندکی بعد معلوم شد که کنکورد به هوا نرفته است، چه برسد به آنکه پشت و رو شود. این شاهد عینی آنچه را که فکر می کرد دیده است، ندیده بود بلکه تصور کرده بودکه چنین اتفاقی رخ داده است.

به همین دلیل، کسانی که در مورد تصادف ها و سوانح تحقیق می کنند، در برخورد با گفته های شاهدان عینی، احتیاط زیادی به خرج می دهند.

شما باید به صراحت اعلام کنید که از یک شاهد عینی نقل قول می کنید و در صورت امکان بگویید که شاهد شما کجا بوده و چقدر با محل اتفاق یا حادثه فاصله داشته است.

ممکن است در لحظه ای که با شاهد رویدادی گفت و گو می کنید، فراموش کنید سوال مهمی را از او بپرسید. بنابراین نام و شماره تلفن او را بگیرید تا بتوانید در صورت نیاز بعدا با وی تماس بگیرید.

قانون چه می گوید؟

تقریبا در همه کشورهای جهان، قانون محدودیت هایی را برای آنچه روزنامه نگاران می توانند منتشر کنند، قائل شده است. به عنوان نمونه، این محدودیت ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

تبهکاری و پیگیری های قانونی – برای تضمین تحقیقات پلیس، حفظ هویت قربانیان آزارها و تجاوزهای جنسی، هویت کودکان خردسال و اطمینان یافتن از اینکه مظنونان به طور عادلانه محاکمه خواهند شد.

· روابط نژادی – برای جلوگیری از گسترش تنفر نژادی، مذهبی و قومی.

· آبرومندی کلام – برای جلوگیری از انتشار مطالب برخورنده یا مستهجن.

· امور دفاعی و امنیت ملی – برای جلوگیری از افتادن اطلاعات محرمانه به دست قدرت های خارجی و خرابکاران.

· افترا – برای حفاظت از آبروی مردم، جلوگیری از تمسخر یا طرد شدن مردم به خاطر انتشار اطلاعات نادرست در باره رفتار یا شخصیت آنها.

· امور خصوصی – برای جلوگیری از انتشار اطلاعات شخصی افراد مانند وضعیت تندرستی، رفتار جنسی یا محکومیت های قبلی آنها.

· امور محرمانه – برای حفاظت از اطلاعات شخصی و تجاری و جلوگیری از دستیابی افراد بی صلاحیت به این اطلاعات.

قوانین ناظر به روزنامه نگاری هر کشور می تواند با قوانین کشورهای دیگر بسیار متفاوت باشد. بیشتر این قوانین شامل مجازات های کیفری نیز هستند، اما برخی از آنها تنها جنبه حقوقی و مدنی دارند. مجازات های در نظر گرفته شده گاهی بسیار سنگین ، و شامل حبس و جریمه های سنگین هستند. مقامات حتی ممکن است این قدرت را داشته باشند که بتوانند موسسه مطبوعاتی شما را ببندند. اگر چنین اتفاقی به خاطر بی دقتی شما رخ داده باشد، ممکن است دوران کار شما به عنوان روزنامه نگار، دیگر به آخر رسیده باشد.

آشنایی با قوانینی که بر کار روزنامه نگاری تاثیر می گذارند و آگاهی کامل از آنها در کشوری که کار می کنید، بخشی از کار و مسئولیت شما است.

در این برنامه آموزشی، بخصوص در دوره اخلاق خبرنگاری، واحدهای دیگری نیز گنجانده شده تا به شما در این مورد کمک کند.

خبرنگاران چگونه امور مربوط به خود را تنظیم می کنند؟

خبرنگاران ممکن است علاوه بر همه محدودیت های قانونی، خود نیز محدودیت هایی برای خود وضع کنند. اما چرا؟

خبرنگاران بر این باورند که برای جلب اعتماد خوانندگانشان باید ثابت کنند که مسئولانه عمل می کنند. آنها می خواهند نشان دهند مطالبی که می نویسند عینیت دارد و بدون دخالت دادن دیدگاه های سیاسی یا عواطف خود، گزارشی مستقل و دقیق از رویدادها را منتشر کرده اند.

یک خبرنگار حرفه‌ای، کسی نیست که صرفا از راه خبرنگاری روزگار می‌گذراند. خبرنگار حرفه‌ای کسی است که به اخلاق حرفه ای پایبند است.

پزشکی(طب) و حقوق، حرفه هستند. پزشکان و حقوقدانان بایستی به اخلاق حرفه ای خود پایبند باشند. پزشکی که دیگر محرم اسرار نیست یا حقوقدانی که به موکل خود خیانت کند، دیگر مورد اعتماد نخواهند بود و در بسیاری از کشورها توسط سازمان ناظر حرفه ای مربوطه تنبیه خواهند شد. روزنامه نگارانی که از مقررات حرفه ای خود پیروی نمی کنند، قابلیت اعتماد یا اعتبار خود را از دست می‌دهند.

خبرنگاران معمولا چندان زیر بار نظم نمی‌روند. برخلاف پزشکی و حقوق، می توان بدون پایبندی به مقررات حرفه ای به کار روزنامه‌نگاری پرداخت. در برخی کشورها اتحادیه های روزنامه نگاران از اعضای خود می خواهند که به معیارهای اخلاقی خاصی پایبند باشند، اما کمتر اتفاق می افتد که عضوی به خاطر نادیده گرفتن معیارهای اخلاقی از اتحادیه اخراج شود. در بیشتر جوامع، قضاوت در باره این امر با نشریه یا گروه های انتشاراتی یا خود روزنامه نگاران است. در ایران ” هیأت نظارت بر مطبوعات” همواره روند کار نشریات و روزنامه نگاران را زیر نظر دارد، اما برابر قانون، به جرایم مطبوعاتی باید در دادگاهی با حضور هیأت منصفه رسیدگی شود.

تقویم (دفتر روزنامه)

امروزه، گرایش به تنظیم تقویم های کاری در شبکه های کامپیوتری بیشتر شده است.

هر تحریریه باید در کنار دفتر تلفن (فهرست رابطان و منابع خبری)، یک تقویم بزرگ یا دفتر روزنامه هم داشته باشد.

هر زمان که اطلاعاتی در مورد وقایعی که قرار است در آینده اتفاق بیفتد به تحریریه برسد، باید وارد این تقویم شود تا کسانی که در روز موعود سر کار هستند، از آن مطلع شوند.

اطلاعات دیگر را هم می توان برای استفاده بعدی وارد این تقویم کرد. به عنوان نمونه:

مسائل مربوط به کارمندان: مرخصی و دیگر غیبت‌ها؛

مکالمات تلفنی که باید انجام گیرد تا از پیشرفت یک خبر ادامه دار اطلاع حاصل شود؛( به عنوان نمونه فرض کنید مدتی است که دادگاهی جریان دارد و باید مطلع شد که دادستان چه تصمیم جدیدی گرفته است.)

سالگرد اتفاقات گذشته که می توان در خبرها به آنها اشاره کرد.( به عنوان نمونه یک سال پس از پر تلفات ترین تصادف قطار در کشور، برای جلوگیری از تکرار چنین سوانحی چه گام هایی برداشته شده است.)

می توان این تقویم را در شبکه کامپیوتری که همه کارمندان تحریریه به آن دسترسی دارند، نیز ایجاد کرد.

مقررات اخلاقی تا کجا برد دارند؟

هنوز مقرراتی که در حد کمال مطلوب باشند، تدوین نشده و مقررات موجود به همه سوالات و مشکلات پاسخ نمی دهند. مقررات موجود تنها به عنوان راهنما عمل می کنند و بیشتر نشانه هایی هستند برای پیمودن راه درست. معمولا بحث کردن با همکاران و سردبیران به روشن تر شدن موضوع و راهگشایی بیشتر کمک می‌کند.

بسیاری از موسسات خبری بزرگ، مقرارت خاص خود یا راهنماهایی برای نگارش و انتشار خبر و گزارش دارند و از کارمندان خود می خواهند که بر اساس این راهنما و مقررات موسسه کار کنند. برای مثال، بی بی سی متون مفصلی را به عنوان “خط مشی تحریری” رسانه خود تنظیم کرده که همه کارکنان تحریریه و روزنامه نگاران بی بی سی باید به آن پایبند باشند.

اتحادیه‌های روزنامه‌نگاران نیز چنین متون راهنمایی دارند. در برخی از کشورها، سازمان هایی که برای رسانه‌ها امتیاز صادر می کنند، این گونه مقررات را نیز وضع می کنند. روزنامه گاردین در بریتانیا به همراه دیگر مطبوعاتی که در گروه رسانه ای گاردین منتشر می شود، همانند بیشتر مطبوعات بریتانیا تلاش می کنند به مقررات اخلاقی کمیسیون شکایات مطبوعاتی بریتانیا پایبند باشند.

در مقدمه این مقررات آمده است:

“این مقررات مبنایی برای معیارهای اخلاقی، حفظ حقوق افراد و حق همه برای دانستن فراهم می آورد. ”

مقررات کنونی کمیسیون شکایات مطبوعاتی بریتانیا مسایلی از این قبیل را الزامی می داند:

داشتن دقت کافی

فراهم آوردن موقعیت عادلانه برای جوابگویی

حفظ حریم خصوصی اشخاص

جلوگیری از تبعیض

مخفی نگه داشتن منابع

جلوگیری از آزار و اذیت و مزاحمت

و رعایت موقعیت ویژه کودکان و قربانیان آزارها و تجاوزهای جنسی

این مقررات همچنین:

پرداخت هرگونه وجهی را به تبهکاران و شهود دادگاه های جنایی ممنوع می کند؛

خبرنگاران اقتصادی را از گرفتن هرگونه امتیاز ناشی از داشتن آگاهی بیشتر در زمینه های اقتصادی و مالی منع می کند؛

منافع عمومی را تعریف می کند و استثناهای احتمالی را بر می شمارد.

مقررات مطبوعاتی بریتانیا ضمانت اجرایی قانونی ندارد. این مقررات توسط خود روزنامه نگاران وضع شده و کمیسیون شکایات مطبوعاتی بریتانیا نتوانسته است در همه موارد منتقدان خود را در خارج از صنعت مطبوعات راضی کند. در کشورهای دیگر قوانین متفاوتی وجود دارد و برای اجرای آنها نیز از راه های متفاوتی عمل می شود.

در ایران در سال های اخیر هیأت نظارت بر مطبوعات با استناد به قانون مطبوعات و سایر مقررات مربوطه، از فعالیت برخی از موسسات خبری که از دیدگاه این هیأت خلاف قانون عمل کرده اند جلوگیری کرده است. نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی از جمله اتهاماتی بودند که در سال های گذشته به استناد آنها از فعالیت بسیاری از روزنامه های اصلاح طلب جلوگیری شد.

منبع: مرکز خبرنگاران افغاستان