تاریخچه روزنامه الأهرام مصر؛ روزنامه‌ای بین‌المللی از خاورمیانه / تاریخچه روزنامه الأهرام مصر

انتشار اولین روزنامه‌ها در جهان به اوایل قرن هجدهم برمی‌گردد، آن‌هم طبق انتظار در خاک اروپا. اما یک قرن لازم بود تا تعداد خوانندگان حتی در اروپا نیز به‌ رقم قابل‌توجهی برسد. گفته می‌شود در اواخر قرن نوزدهم میلیون‌ها اروپایی روزنامه می‌خواندند. با این‌حال، منطقه خاورمیانه نیز در انتشار روزنامه چندان از اروپا و آمریکا عقب نماند.

اولین روزنامه خاورمیانه در سال ۱۸۲۸ در مصر چند دهه پیش از انتشار بسیاری از روزنامه‌های مشهور آمریکایی منتشر شد: روزنامه ‏«الوقایع المصریه» در زمان سلطنت محمدعلی پاشا. محمدعلی پاشا (۱۷۶۹–۱۸۴۹) در زمان امپراطوری عثمانی والی مصر بود که بسیاری از مورخان او را بنیانگذار مصر نوین می‌دانند. سنت روزنامه‌نگاری در مصر بسیار ریشه‌دار است. در قرن نوزدهم چند نشریه دیگر نیز در مصر منتشر شدند. در سال ۱۸۶۹ «نزهه‌الأفکار» به طبع رسید. اما مهم‌ترین جراید مصری در دهه ۱۸۷۰ به‌همت روزنامه‌نگاران سوری و لبنانی منتشر شدند؛ افرادی که نمی‌توانستند در مناطق خود آزادانه فعالیت کنند و برای کار مطبوعاتی به مصر می‌آمدند. روزنامه «الأهرام» مصر از سرآمدترین این روزنامه‌ها بود که در همین سال‌ها منتشر شد و همواره یکی از شناخته‌شده‌ترین و البته پرتیراژ و پرفروش‌ترین روزنامه‌های مصر و منطقه خاورمیانه بوده است.

روزنامه «الأهرام» مصر را دو برادر مسیحی مارونی لبنانی به نام‌های سلیم تقلا و بشارا تقلا، که در منطقه خودشان اجازه فعالیت نداشتند، در ۵ اوت ۱۸۷۵ منتشر کردند. در آغاز این نشریه به‌صورت هفته‌نامه‌ای چهارصفحه‌ای هر شنبه در اسکندریه به انتشار می‌رسید که تحت نظارت و نفوذ بالای فرانسوی‌ها توجه ویژه‌ای به سیاست‌های خلافت عثمانی داشت. حدود شش سال بعد در ژانویه سال ۱۸۸۱ این نشریه روزنامه شد و به‌صورت روزانه به طبع رسید. در ابتدا روزنامه در اسکندریه و قاهره توزیع می‌شد. الأهرام را دومین روزنامه قدیمی مصر می‌دانند. دفتر مرکزی الأهرام تا نوامبر ۱۸۹۹ قبل از انتقال به قاهره در اسکندریه قرار داشت. بعد از انتقال به قاهره، رفته‌رفته روزنامه الأهرام در مناطق بیشتری توزیع شد. در آن سال‌ها که هنوز مصر جزو قلمرو امپراطوری عثمانی بود، روزنامه الأهرام در مصر و منطقه شام توزیع می‌شد، این منطقه شامل سوریه، اردن، لبنان، فلسطین، قبرس، بخش‌هایی از جنوب ترکیه و شرق مصر و غرب عراق امروزی می‌شد. سیدجمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده، از نوگرایان دینی، اولین نویسندگان این روزنامه بودند. بعد از مرگ بشارا تقلا در سال ۱۹۰۱ داود باراکات، روزنامه‌نگار لبنانی، سردبیر روزنامه الأهرام شد.

در زمان انتشار روزنامه الأهرام کشورهای لبنان و مصر و سایر کشورهای عربی و در واقع سرزمین شام جزو امپراطوری عثمانی بودند. بعد از تجزیه قلمرو امپراطوری عثمانی در سال ۱۹۲۴ و در پی پیمان سایکس ــ پیکو که در مناطق عربی مرزکشی و واحد ملی جدید تشکیل شد، مصر نیز کشوری مستقل شناخته شد. در این زمان، برخی مطبوعات در مصر شروع به انتشار کردند که سودای استقلال را در سر می‌پروراندند. برای مثال، در این دوره، که به سومین دوره مطبوعات مصر شهره است، حزب لیبرال مشروطه‌خواه انتشار هفته‌نامه «السیاسیه» را با سردبیری محمد حسنین هیکل آغاز کرد. در این دوره مطبوعات مصر فعالیت بسیار گسترده و تأثیرگذاری داشتند، چندان که در جنگ جهانی دوم و حتی پس از جنگ حضور به‌مراتب فعال‌تری در عرصه سیاست داشتند و گفته می‌شود مطبوعات مصر نقش بسیار پررنگی در بیرون‌کردن سربازان انگلیسی از خاک مصر ایفا کردند. تا اینکه در سال ۱۹۵۲ کودتای نظامی گروهی از افسران ارتش مصر به پیروزی رسید و ملک فاروق، پادشاه مصر، از قدرت خلع و پسرش ملک فؤاد جانشین او شد. دیری نگذشتن که جمال عبدالناصر، که رهبر کودتا بود، در سال ۱۹۵۶ به قدرت رسید. او بعد از اینکه اولین رئیس‌جمهوری مصر، محمد نجیب، را به حصر خانگی برد در همه‌پرسی ۲۳ ژوئن ۱۹۵۶ رسماً به ریاست‌جمهوری رسید. از آن پس، به کودتای ۱۹۵۲ گفتند انقلاب ۱۹۵۲. به هر ترتیب، همان‌طور که انتظار می‌رفت کودتای نظامی عواقب بسیار تأثیرگذاری در عرصه سیاسی مصر داشت: ازجمله اینکه بسیاری از مطبوعات سیاسی توقیف و احزاب سیاسی منحل شدند و حزبی واحد تأسیس شد به نام «اتحادیه ملی». بر همین اساس، در سال ۱۹۶۰ مطبوعات از نو و در قالبی جدید سر و سامان گرفتند: مالکیت همه روزنامه‌ها از اشخاص و شرکت‌ها سلب و به «اتحادیه ملی» واگذار شد. از آن پس، همه مطبوعات مصر مجبور بودند به زیر چتر یک دستگاه رسمی واحد دولتی بروند. روزنامه الأهرام نیز که در دوره حکومت فاورق فعال بود از این قاعده مستثنی نبود و در ۲۴ مه ۱۹۶۰ بعد از به قدرت‌رسیدن جمال عبدالناصر ملی اعلام شد و زیر نظر محمد حسنین هیکل به چاپ رسید. محمد حسنین هیکل (۱۹۲۳ – ۲۰۱۶)، روزنامه‌نگار نامدار مصری، ۱۷ سال ‏سردبیر روزنامه الأهرام مصر بود. در زمان سردبیری هیکل روزنامه الأهرام با ایدئولوژی ملت‌گرایی عربی منتشر می‌شد و سعی در اشاعه ناسیونالیسم عربی داشت. این ایدئولوژی را جمال عبدالناصر در دهه ۱۹۶۰ مطرح کرد و رواج داد. با این‌حال، گفته می‌شود روزنامه الأهرام در دوره سردبیری هیکل یکی از ده روزنامه برتر جهان بود.

در حال حاضر نیز مالک اصلی روزنامه الأهرام دولت مصر است. الأهرام تنوع لهجه‌ها و گویش‌های متفاوت زبان عربی و معیارهای ادبی را به طور کامل رعایت می‌کند و با صفحه‌بندی متمایز و انتشار مطالب و اخبار دقیق بزرگ‌ترین روزنامه عربی‌زبان و منبعی بانفوذ و معتبر در سبک نوشتاری زبان عربی به حساب می‌آید. «مؤسسه شرق میانه» در سال ۱۹۵۰ روزنامه الأهرام مصر را در مناطق عربی‌زبان هم‌ردیف روزنامه تایمز در انگلستان و نیویورک‌ تایمز در آمریکا معرفی کرد. تیراژ الأهرام که در سال ۱۹۳۷ حدوداً ۵۰ هزار نسخه بود در سال ۱۹۴۷ به ۹۰ هزار نسخه و در سال ۱۹۷۶ به بیش از ۵۰۰ هزار نسخه رسید. در حال حاضر الأهرام با تیراژ باورنکردنی روزانه یک میلیون نسخه و حتی گاه کمی بیشتر منتشر می‌شود که یکی از پرتیراژترین روزنامه‌های جهان به شمار می‌رود. این روزنامه علاوه بر نسخه اصلی که در مصر به چاپ می‌رسد با دو گویش دیگر زبان عربی نیز منتشر می‌شود. همچنین الأهرام در نسخه‌های انگلیسی و فرانسوی نیز به چاپ می‌رسد. با توجه به وسعت کشورهای عربی و جمعیت گسترده مردمان عربی‌زبان و انگلیسی‌زبان و فرانسوی‌زبان در جهان می‌توان با مسامحه مخاطبان روزنامه الأهرام را بین‌المللی دانست.