گزارش نویسی در مطبوعات – ۴
1 دقیقه خوانده شده
گزارش مصور
جایی که تصویر جای واژه ها می نشیند، گزارش مصور شکل می گیرد.
گزارش مصور، گزارشی است که عکس در آن رکن اصلی را دارد و با شرح عکس نویسی و صفحه آرایی تکمیل می شود.
ویژگی های گزارش مصور:
– موضوع، ظرفیت و قابلیت به تصویر کشیده شدن را داشته باشد
– عکس ها باید به اندازه کافی گویا و جاندار باشد و خود، حتی بدون شرح هم با مخاطب حرف بزنند و ارتباط برقرار سازند
– ایجاد پیوستگی و انسجام تصاویر و ایجاد رابطه میان عکس ها
– ترتیب و اولویت قرار گرفتن عکس ها باید به صورتی باشد که همانند گزارش های مکتوب (غیر مصور) از نقطه ای مناسب شروع شود، سیر و حرکت لازم را داشته باشد و به نقطه ای سنجیده و دقیق منتهی شود.
- در گزارش تصویری، معمولا یک عکس اصلی و محوری وجود دارد که در واقع نقش لید را در گزارش های مکتوب ایفا می کند و تصویری کلی از موضوع را ارائه و مخاطب را به سوی مضمون اصلی و سایر عکس ها می کشد.
ویژگی های گزارشگر تصویری (فتوژورنالیست):
۱- شم خبری و ژورنالیستی
۲- هوشمندی و مهارت
۳- سوژه یابی و تحقیق در مورد موضوع گزارش و کسب اطلاعات قبلی
۴- زاویه دید مناسب و تمرکز مطلوب روی موضوع عکس
۵ – نگارش شرح عکس مناسب ( Caption Writing): شرح عکس باید خواننده را به دقت و مطالعه بیشتر روی عکس کشانده و به بزرگنمایی سوژه اصلی بیانجامد و سوژه های پنهان را آشکار سازد.
۶- ارائه ترتیب درستی از نحوه چیدمان عکس و قرار گرفتن آن در صفحه روزنامه:
صفحه آرایی و کادر بندی مناسب در جلوه دهی گزارش مصور اثرگذار است. اینکه قطع عکس چگونه باشد؟ کوچک یا متوسط یا بزرگ؟ عکس ها به صورت افقی یا عمودی قرار گیرد؟ کدام عکس در کجای صفحه قرار گیرد؟
* گزارش مصور هم باید شروع مناسب، متن استوار و پایان مناسبی داشته باشد.
گزارش‌های تحقیقی
گزارش‌های تحقیقی، سوژه‌های مختلف اعم از موضوعات روز و روندها و فرآیندهایی را شامل می‌شوند که رسانه‌ها برمی‌گزینند.
هدف از تهیه گزارش تحقیقی ورود به لایه‌های درونی موضوع و نگاه عمیق به ابعاد مختلف آن است. در این نوع گزارش، براساس گردآوری مستندات و یافته‌های علمی و نظریات کارشناسی، ابعاد و جوانب موضوع برای مخاطبان بازگو می‌شود.
گزارشگر باید با بهره‌گیری از منابع گوناگون خبری و سایر اطلاعات، از لایه‌های سطحی خبر یا فرآیند عبور کند و زوایای تاریک و پنهان موضوع را روشن سازد. گزارش‌های تحقیقی گاهی موضوعاتی پیچیده و منحصر به فرد را شامل می‌شود و گزارشگر تلاش می‌کند انگیزه‌ها، علل و عوامل یک واقعه یا فرآیند را کشف کند و در این راه از تحقیقات کتابخانه‌ای، دیدگاه‌های کارشناسی، افکارسنجی و تحلیل‌های آماری کمک می‌گیرد.
موضوع یک گزارش تحقیقی می تواند حول سوء استفاده های مالی، اختلاس و استفاده نامشروع از قدرت از سوی یک مسئول دولتی یا بخش خصوصی باشد و هم می تواند ریشه یابی ناهنجاری های اجتماعی و معضلات و پیچیدگی های مسایل مبتلا به جامعه باشد. بررسی تحقیقی عملکرد نادرست یک قاضی، ماجراهای حقوقی مانند حق حساب دادن یا رشوه، ماجراهای چگونگی تخلفات سیاسی و … از حیطه گزارش های تحقیقی است.
گزارشگران می‌توانند با انتخاب موضوعات مهم و تهیه گزارش‌های تحقیقی جامع، آن موضوع را به مسأله روز و مورد توجه عموم تبدیل کنند. تشریح عالمانه و منطقی مشکلات، پرده برداشتن از واقعیت‌های پنهان و ایجاد حساسیت در مورد مخاطرات و تهدیدها می‌تواند جامعه را تحت‌تأثیر قرار دهد. باید توجه داشت که در تدوین گزارش‌های تحقیقی، عناصری همچون جذابیت و گیرایی مطالب از اهمیت فراوانی برخوردار است و برای آنکه گزارش مخاطبان بیشتری بیابد و برای شمار زیادی از مردم خواندنی باشد، باید از عناصری چون توصیف و بازگویی هنرمندانه مطالب بهره گرفته شود تا گزارش در عین تحقیقی و عمیق بودن، گیرا و جذاب باشد.
در گزارش تحقیقی، ارایه یک نتیجه‌گیری روشن و دقیق، بسیار مهم و در حقیقت مهم‌ترین بخش از کار گزارشگر است. تلاش کنید مطلب را به شکلی تنظیم کنید که یک جمع بندی دقیق و کامل همراه با تصویری جامع از موضوع به مخاطب عرضه شود. گزارش تحقیقی در صورتی تأثیرگذار خواهد بود که با اعداد و ارقام و اطلاعات موثق، مخاطب را به نتیجه‌گیری روشنی رهنمون کند.
اجزای گزارش:
مقدمه، محتوا (متن) و پایان‌بندی (نتیجه گیری) به عنوان سه جزء گزارش محسوب می‌شوند که می‌توانند در گزارش به شیوه های زیر مطرح شوند:
۱) مقدمه می تواند خلاصه‌ای از تمام جنبه‌های موضوع باشد و متن به هریک از جنبه ها بپردازد و در پایان، به نتیجه‌ای که به آن دست یافته اشاره شود.
۲) گزارش نویس در مقدمه به صورت کلی و وصفی به موضوع خواهد پرداخت سپس در محتوا، جزئیات مطرح و در پایان‌بندی، جمع بندی از موضوع ارائه خواهد شد.
۳) در مقدمه، سوال هایی مهم در ارتباط با موضوع نوشته می‌شود و در متن از طریق اطلاعاتی که به دست آمده (مطالعه و مصاحبه) به این پرسش‌ها پاسخ داده می‌شود و درپایان، خلاصه‌ای کوتاه از نتیجه دستاوردها یا نظر گزارش نویس مطرح خواهد شد.
مراحل عملی تهیه گزارش
تهیه انواع گزارش با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. اما مراحل مشترکی برای تهیه آنها وجود دارد که در اغلب گزارش ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مراحل عبارتند از:
مرحله ۱: انتخاب موضوع
انتخاب موضوع در رسانه های خبری معمولا به وسیله دبیر گروه ، سردبیر یا به پیشنهاد گزارشگران و تایید آنان صورت می گیرد. در انتخاب موضوع باید ”روزآمد بودن“، ”مورد توجه و نیاز بودن“، ”متناسب و مرتبط با شرایط و اوضاع و احوال بودن“، ”زمان و وقت لازم برای تهیه گزارش“ و … مدنظر قرار گیرد.
مرحله ۲: جمع آوری اطلاعات
پس از انتخاب موضوع در اولین گام باید به جمع‌آوری اطلاعات پرداخت. راههای مختلف کسب اطلاعات عبارتنداز:
– بهره‌گیری از آرشیو شخصی یا آرشیو رسانه
– استفاده از بانک اطلاعات و منابع موجود در صفحه اینترنت
– استفاده از نظرات کارشناسان موضوع، سردبیران و دیگر خبرنگاران همکار
– …
مرحله ۳: حضور در محل
در بسیاری از گزارش‌های خبری، توصیفی و … حضور در محل رویداد یک ضرورت محسوب می شود.
به هنگام حضور در محل اولین نکته‌ای را که باید در نظر داشته باشید انتخاب مکان مناسب برای مشاهده صحنه است.
مشاهده از مهم‌ترین و اصلی‌ترین عناصر در تهیه گزارش است و بهترین و مناسب ترین اطلاعات را در اختیار گزارشگر قرار می دهد.
دومین نکته در زمان حضور در صحنه امکان گفت‌وگو با شاهدان و حاضران در محل است.
سومین نکته قابل توجه در زمان حضور در محل توجه به حواشی رویداد است. در کنار موضوع اصلی گزارش، حوادث و اتفاقاتی رخ می‌دهد یا مواردی وجود دارد که گاه می‌تواند در جهت‌گیری کلی گزارش مؤثر واقع شود یا به عنوان یک موضوع مهم مورد توجه قرار گیرد.
مرحله ۴: گفت و گو
گفت و گو و کسب نظریات و دیدگاه‌های مختلف یکی از ارکان اصلی در اغلب گزارش‌ها به‌شمار می‌رود.
علاوه بر مردم، باید با کارشناسان و متخصصان نیز مصاحبه کنید و دیدگاه‌های آنان را در گزارش مورد بهره‌برداری قرار دهید.
گزارشگر باید مصاحبه‌گری چیره دست باشد تا بتواند اطلاعات مختلف را از افراد گوناگون و مصاحبه‌شوندگانی که احیاناً شماری از آنان بی‌میل به گفت‌وگوهای خبری خواهند بود کسب کنند.
مرحله ۵: تکمیل اطلاعات
در طول زمان تهیه گزارش نکات جدیدی مطرح می‌شود یا موضوعات تازه‌ای به ذهن گزارشگر خطور می‌کند که برای یافتن پاسخ آن، مراجعه مجدد به منابع مختلف لازم است.
از این‌رو لازم است گزارشگر پس از گردآوری مطالب از روش‌های گفته شده و ارزیابی مطالب، بررسی کند که آیا به تمامی مطالب موردنظر دست یافته و آنچه در اختیار دارد پاسخگوی نیاز مخاطبان خواهد بود یا نه. امکان دارد در گفت‌وگو با افراد مختلف از نکاتی مطلع شوید یا با دیدگاه‌هایی آشنایی پیدا کنید که لازم بدانید مجدداً با برخی از کارشناسان و صاحب‌نظران گفت‌وگو کنید یا به بانک اطلاعات و سایر منابع مراجعه کنید تا در مورد شنیده‌های خود و موضوعات جدید، بررسی‌های بیشتری به عمل آورید.
این کار به شما کمک می‌کند که اگر نکات مبهمی باقی‌مانده است با مراجعه به منابع موجود، اطلاعات مورد نیاز را به‌دست آورید تا گزارش تکمیل شود و ابهامی برای مخاطب باقی نماند.
مرحله ۶: بازبینی و اصلاح متن
بازبینی هر متن پس از پایان نگارش اولیه کاری ضروری است. پس از نوشتن گزارش با مرور دقیق متن، آنچه را که هنگام نوشتن فراموش کرده‌اید به نوشته خود اضافه و نکاتی را که زاید به‌نظر می‌رسد حذف کنید.
هنگام خواندن گزارش از خود بپرسید آیا گزارش اطلاعات کافی را به مخاطب می‌دهد؟ آیا موضوعات نیاز به شرح بیشتری دارد؟ آیا مطالب طولانی است؟ آیا متن گزارش منطقی و شیوا است؟ همچنین گزارش را با این نگاه بخوانید که میزان تأثیرگذاری آن بر مخاطب چه اندازه است تا اطمینان حاصل کنید که موضوع به وضوح بیان شده و ارتباط منطقی بین اجزای گزارش برقرار است.
مرحله ۷: نگارش نهایی
شیوه نگارش گزارش:
آنچه که تاکنون انجام داده‌اید گردآوری مطالب از منابع مختلف بوده است. با تکمیل اطلاعات موردنیاز، باید نگارش متن را آغاز کنید، کاری که بسیاری از خبرنگاران تازه‌کار از آن بیم دارند و حتی گزارشگران با تجربه نیز با دقت و وسواس زیادی این مرحله از کار را انجام می‌دهند.
نکته‌ای که در آغاز این بحث باید مورد تأکید قرار گیرد ممارست و پشتکار در خواندن و نوشتن است. یک خبرنگار باید به‌طور مداوم علاوه بر خواندن اخبار، مصاحبه و گزارش‌های گوناگون و متنوع، خواندن قصه، داستان و متون ادبی را نیز در زمره برنامه‌های کاری خود قرار دهد.
گزارش، در مرز قصه و خبر حرکت می‌کند و نوشتن چنین مطالبی، که گاه شباهت زیادی به قصه پیدا می‌کنند، نیازمند قلم شیوای گزارشگر است. خواندن متون متنوع، دامنه کلمه‌ها، واژه‌ها و اصطلاحات را در ذهن گزارشگر افزایش می‌دهد و گزارشگر خواهد توانست برای بیان آنچه در ذهن دارد به سادگی از کلمات و جمله‌های مناسب بهره بگیرد.
تمرین نوشتن و پشتکار در این زمینه ضرورت انکارناپذیری برای ورود به عرصه گزارشگری است. اگر در ابتدای کار نوشته‌هایتان را ضعیف می‌دانید هراس به خود راه ندهید. این مشکل با تداوم مطالعه و نگارش به‌تدریج حل می‌شود و خواهید توانست آن‌گونه که در نظر دارید و مخاطبان می‌پسندند، بنویسید.
به طور کلی، برای نوشتن گزارش بهتر است مراحل زیر را دنبال کنید:
۱) درجه بندی مطالب برحسب اهمیت
در اولین گام باید مهم‌ترین بخش از مطالب را که برای درج در گزارش لازم است مشخص و از بقیه مطالب تفکیک کنید. این کار باعث می‌شود انبوه اخبار و اطلاعات گوناگون شما را سرگردان نکند.
در صورتی که هنگام تهیه مطالب موردنیاز، یادداشت برداری کنید با مراجعه به یادداشت‌ها به‌راحتی می‌توانید مطالب مهم را مشخص کنید. می‌توانید با علامت زدن و شماره‌گذاری هر بخش از نوشته‌های خود، روند و ترتیب درج مطالب در گزارش را به صورتی تعیین کنید که گزارش نهایی دارای پیوستگی و انسجام باشد و مسیر مطالب روندی منطقی را دنبال کند.
۲) انتخاب شیوه بیان
پیش از اینکه شروع به نوشتن کنید شیوه بیانی را که متناسب با موضوع گزارش و سلیقه عموم مخاطبان تشخیص می‌دهید، انتخاب کنید. زبان مطلوب و شیوه بیان مناسب برای گزارش را نویسنده با بهره‌گیری از تجربه شخصی و نوع سوژه (موضوع گزارش) انتخاب می‌کند. معمولاً گزارشگران حرفه ای با انواع شیوه‌های نگارش آشنایی دارند و می‌توانند از قالب‌های گوناگون برای بیان ایده‌ها و دیدگاه‌های خود بهره بگیرند.
آنان با شناختی که از مخاطبان خود دارند، برای هر یک از گزارش‌های خود زبانی متناسب با موضوع و مخاطب را به‌کار می‌برند. اگر گزارش در قالبی روان، زیبا شیوا و جذاب ارائه شود و با موضوع گزارش کاملاً همگونی داشته باشد مخاطبان بیشتری خواهد یافت و عمق و مدت تأثیرگذاری آن بیشتر خواهد شد. اگر قالب با محتوای آن سنخیت داشته باشد، جذب مخاطب و انتقال پیام، به‌خوبی شکل می‌گیرد. ابتکار و نوآوری، پرهیز از به کار بردن تعابیر و جملات کلیشه‌ای و تکراری، بهره گرفتن از ساده‌ترین و در عین‌حال زیباترین کلمه‌ها و واژه‌ها را مورد توجه قرار دهید. چنین کاری نیازمند مطالعه مستمر و آشنایی با شیوه‌های مختلف نگارش و افزایش محدوده واژگان و لغات گزارشگر است.
۳) انتخاب تیتر جذاب
تیتر گزارش اولین نقطه ایجاد ارتباط مخاطب با گزارش است. این نقطه آغاز باید انگیزه لازم را در خواننده ایجاد کند و حس کنجکاوی او را برای خواندن گزارش برانگیزد. خوانندگان مطبوعات همه مطالب را مطالعه نمی‌کنند، بلکه برخی اخبار، گزارش‌ها و مقولات را برمی‌گزینند.
تیتر همان نقطه‌ای است که می‌تواند احساس پیوند مخاطب با گزارش را پدید آورد و افراد را به خواندن مطلب ترغیب کند.
تیتر گزارش لازم نیست همانند تیتر خبر چکیده‌ای از محتوای آن را در یک جمله یا یک عبارت بیان کند، بلکه می‌تواند برداشتی کلی از حاصل گزارش یا تفسیری کوتاه از آن باشد. در خبرها، تیتر باید هماهنگ با لید و دارای پیام کاملاً روشن و آشکاری در مورد محتوای مطلب باشد، اما در گزارش نیازی به رعایت این قواعد نیست. فقط دقت کنید که تیتر باید جذاب و قابل درک باشد. بنابراین تیتر گزارش می‌تواند یک ضرب‌المثل، یک عبارت کوتاه و حتی یک کلمه باشد.
۴) انتخاب لید مناسب
لید، یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های گزارش است و خواننده را به خواندن متن ترغیب و هدایت می‌کند. انتخاب نوع لید به موضوع گزارش و سلیقه و تجربه گزارشگر بستگی دارد و گزارشگر موفق در کمترین حجم، بیشترین محتوا را می‌گنجاند، طوری که با یک بار خواندن قابل فهم باشد.
در خبرها، لید چکیده خبر و در برگیرنده مهم‌ترین عناصر خبری است. در گزارش، لید الزاماً چکیده مهم‌ترین بخش از مطلب نیست، اما باید این ویژگی را داشته باشد که خواننده را در نگاه اول به سوی خود جذب و انگیزه لازم را برای مطالعه ادامه مطلب در وی ایجاد کند.
لید گزارش می‌تواند جمله‌ای توصیفی همراه با پردازش تصویری از یک رویداد یا فرآیند باشد یا با نقل‌قول آغاز شود. گزارش می‌تواند حتی با یک مصاحبه و چند پرسش و پاسخ کوتاه آغاز شود و اساساً با ترکیب و ساختار لیدهای خبری متفاوت باشد. حتی می‌توان برخلاف لیدهای خبری از جمله سؤالی به عنوان لید گزارش استفاده کرد.
۵) تدوین متن
برای آنکه متن گزارش از جذابیت و زیبایی‌های لازم برخوردار باشد و بتواند مفاهیم و اطلاعات موردنظر را به سادگی به مخاطب انتقال دهد باید چند نکته را مورد توجه قرار دهید:
۱-۵) حفظ و وحدت موضوع
یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های هر متن، حفظ تناسب و در نظر گرفتن رابطه کمی و کیفی گزارش از نظر حجم مطلب، ذکر جزئیات و چگونگی استفاده از مطالب گردآوری شده است.
در هر گزارش توجه به «محور اصلی» و «حفظ وحدت موضوع» یکی از نکات اصلی است که باید مورد توجه گزارشگر قرار گیرد. همواره در نظر داشته باشید که برای چه کسانی می‌نویسید و مخاطبان شما عموماً چه کسانی هستند. هنگام نوشتن گزارش همواره اهداف اصلی را با خود مرور کنید تا از مسیر اصلی خارج نشوید. هدایت تدریجی مخاطب به سوی نتیجه و تنظیم اطلاعات و پیام‌های مندرج در آن به شکلی که بتوان خواننده را گام به‌گام با خود همراه کرد، از نکاتی است که باید مورد توجه قرار دهید.
اگر مطالب براساس نظم شخص و حرکتی روان هدایت نشود یا مخاطب را سردرگم می‌کند یا میزان اثرگذاری بر وی را کاهش می‌دهد. رعایت نکردن تناسب در گزارش، آن را ملال‌آور می‌سازد و ضمن آنکه امکان دارد خواننده را از ادامه توجه به گزارش باز دارد، ممکن است در اثر طولانی شدن مطلب، بخشی از موضوعات مهم نادیده گرفته شود.
۲-۵) تصویرپردازی
یکی از عناصری که گزارش را از خبر متمایز می‌کند بهره‌گیری از تصویرپردازی است. تصویرپردازی، مخاطب را به فضای رویداد و موضوع می‌کشاند و وی را با گزارشگر همراه می‌سازد. میزان تصویرپردازی در هر گزارش متناسب با موضوع و نوع گزارش است. نثر گزارش بر روی مرز قصه و خبر حرکت می‌کند. این بدان معناست که مطلب علاوه بر دارا بودن واقع‌گرایی خبر، تصویرهای قصه مانند را در خود دارد.
۳-۵) ساده و کوتاه نویسی
برای نوشتن گزارش از واژه‌های ساده، صریح و روشن استفاده کنید. به‌کار بردن کلمات پرطمطراق و نامأنوس و عبارات غیرمصطلح خارجی به گزارش لطمه می‌زند. نوشته‌ای خوب تلقی می‌شود که مفاهیم و ایده‌های نویسنده را به بهترین شکل و با ساده‌ترین عبارات به خوانندگان منتقل کند.
متن گزارش را به‌گونه‌ای بنویسید که مخاطبان معنی کلمات را به سادگی دریابند و مقصودتان را به آسانی درک کنند. در یک جمله کوتاه می‌توان ساده نویسی را این‌گونه تعبیر کرد که برای دیگران همان‌طور بنویسید که دوست دارید دیگران برای شما بنویسند تا بتوانید به سادگی و در کوتاه‌ترین زمان آن را بخوانید و مقصود نویسنده را دریابید.
در گزارش‌نویسی، علاوه بر ساده‌نویسی باید به کوتاه‌نویسی نیز توجه کنید. گزارشگران حرفه‌ای تلاش می‌کنند تا مقصود خود را با کمترین تعداد کلمات و جملات بیان کنند. کوتاه‌نویسی دارای دو وجه است:
اول نوشتن جملات و پاراگراف‌های کوتاه و دیگری کوتاه نوشتن کل متن و پرهیز از درازنویسی در درجه اول باید از به‌کار بردن کلمه‌های اضافی یا واژه‌های هم معنی در کنار هم خودداری کنید. جملات طولانی که از چند عبارت تشکیل شده‌اند علاوه بر آنکه به زیبایی متن لطمه می‌زنند مخاطب را خسته می‌کنند و گاهی درک مفاهیم را مشکل می‌سازند.
وجه دیگر کوتاه نویسی، پرهیز از نوشتن متون طولانی است. تلاش کنید اختصار را تا حد ممکن و تا جایی که به گزارش لطمه وارد نشود رعایت کنید. مفاهیم و پیام‌های یکسان در قالب جمله‌های متفاوت و پرداختن به نکات غیرضروری و بی‌ارتباط با موضوع اصلی باعث کشدار شدن متن می‌شود و از جذابیت آن می‌کاهد.
۴-۵) رعایت قواعد و دستور زبان
وظیفه هر نویسنده و از جمله خبرنگاران و گزارشگران، حفظ زبان و خط فارسی و رعایت دقیق قواعد دستور زبان است. از این رو، خبرنگاران باید با نگارش صحیح، حفظ زبان فارسی را که گنجینه اندیشه‌ها و سند فرهنگ و هویت ایرانی به‌شمار می‌رود به عنوان یک وظیفه تلقی کنند و بکوشند متونی عاری از اشتباهات دستوری و نگارشی تهیه کنند.
۵-۵) بازبینی و اصلاح متن
بازبینی هر متن پس از پایان نگارش اولیه کاری ضروری است. پس از نوشتن گزارش با مرور دقیق متن، آنچه را که هنگام نوشتن فراموش کرده‌اید به نوشته خود اضافه و نکاتی را که زاید به‌نظر می‌رسد حذف کنید.
هنگام خواندن گزارش از خود بپرسید آیا گزارش اطلاعات کافی را به مخاطب می‌دهد؟ آیا موضوعات نیاز به شرح بیشتری دارد؟ آیا مطالب طولانی است؟ آیا متن گزارش منطقی و شیوا است؟ همچنین گزارش را با این نگاه بخوانید که میزان تأثیرگذاری آن بر مخاطب چه اندازه است تا اطمینان حاصل کنید که موضوع به وضوح بیان شده و ارتباط منطقی بین اجزای گزارش برقرار است.
پایان
با تشکر از استاد علیرضا عبدالله
About Author
