«خبر» را چطور باید نوشت
1 دقیقه خوانده شده
اندیشمندان معاصر، عصر حاضر را عصر سلطه بی‌سابقه اطلاعات و ارتباطات می‌دانند. «جامعه اطلاعاتی» جدیـد، ظهـور پدیده‌هایی نوین در همه حوزه‌ها و حیطه‌های زندگی فردی و جمعی است که وجه اشتراک آن‌ها همه‌گیر شدن رسانه‌های تقویت‌شده سنتی و نوین ارتباطی و محتوای آن‌هاست.
بدون تردید، «جامعه اطلاعاتی» تخصصی‌تر شدن بیش از پیش رسانه‌های جمعی سنتی و نوین را الزامی می‌نماید. این رسالت فردی، سازمانی و ملی، یعنی تلاش در جهت ارتقای کمّی و کیفی رسانه‌های جمعی، در حیطه مطبوعات کشور نیز احساس می‌شود.
در این راستا، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۷۴ کتاب خبر تألیف یونس شکرخواه را منتشر کرد و در اختیار علاقه‌مندان به خبر و رسانه قرار گرفت.
کتاب حاضر در چهارده فصل و یک پیوست تحت عنوان «اصول بین‌المللی اخلاق حرفه‌ای در روزنامه‌نگاری» در ۸۴ صفحه نگاشته شده که از زمان اولین چاپ تاکنون به‌علت استقبال زیاد خوانندگان بارها تجدید چاپ‌شده است.
در فصل اول کتاب تحت عنوان «تعاریف»، نویسنده بالغ بر بیست تعریف از خبر از دیدگاه‌های مختلف ارائه می‌دهد. فصل دوم کتاب به «ارزش‌های خبری» اختصاص دارد که نویسنده توصیه می‌کند باید به هر رویداد از دو جنبه عینی (ماهیت رویداد) و زاویه یا وجه انسانی (ملاحظات عاطفی) پرداخت و سپس به توضیح ارزش‌های خبری اصلی شامل: «دربرگیری»، «شهرت»، «برخورد، اختلاف و دربرگیری»، «استثنا و شگفتی»، «بزرگی و فراوانی تعداد و مقدار»، «مجاورت» و «تازگی» می‌پردازد. مؤلف، دوازده ارزش دیگر را به‌عنوان عوامل مؤثر بر گزینش رویدادها به شرح زیر معرفی کرده و سپس توضیح می‌دهد.: «تواتر»، «آستانه»، «فقدان ابهام»، «معنی‌دار بودن»، «هم‌خوانی و هماهنگی»، «غیرمنتظره بودن»، «استمرار»، «ترکیب»، «ارجاع یا تمثل به ملل برگزیده»، «ارجاع به اشخاص برگزیده»، «شخصیت‌سازی» و «منفی گرایی».
در فصل سوم کتاب، نویسنده به «عناصر یا ارکان خبر» پرداخته و در ابتدای این فصل می‌نویسد: «اگر ارزش‌های خبری به اخبار شکل می‌دهند، «عناصر خبری» اخبار را به نمایش می‌گذارند.» و تأکید می‌کند «هراندازه که عناصر خبری کامل‌تر باشند، قیافه خبر از نظر اطلاعاتی که باید به مخاطب بدهد، جذاب‌تر خواهد بود.» سپس به تشریح عناصر خبری شامل: «چه کسی (که)؟»، «چه چیزی (چه)؟»، «کجا؟»، «چه وقت (کی)؟»، «چرا؟»، «چطور؟» می‌پردازد.
فصل چهارم کتاب درباره «سبک‌های خبرنویسی» است. در این فصل نویسنده، چهار سبک معروف خبرنویسی: «سبک هرم وارونه»، «سبک تاریخی»، «سبک تاریخی همراه با لید» و «سبک پایان شگفت‌انگیز» را توضیح داده و مزایا، معایب و کاربرد هریک از آن‌ها را به‌صورت خلاصه برمی‌شمرد.
مؤلف در فصل پنجم به موضوع «منبع و لید» می‌پردازد. ابتدا منبع خبری را چنین تعریف می‌کند: «خاستگاه «پیام» از هر جا که سرچشمه گرفته باشد، خواه از سوی یک فرد و خواه از جانب گروه‌ها و نهادها «منبع خبر» می‌نامیم» و سپس به موضوع اعتبار منبع پرداخته است. در ادامه نیز پس از تعریف «لید خبر»، انواع لیدهای رایج در خبرنویسی را توضیح می‌دهد.
فصل ششم کتاب، شکرخواه به «تیتر یا سرعنوان» اختصاص دارد؛ در این فصل ضمن دست‌یابی به تعریف «تیتر» با ویژگی‌های تیتر، «کاربرد تیتر»، «انواع شکل ظاهری تیتر» آشنا می‌شویم. نویسنده تلاش کرده است تا با ذکر مثال‌هایی زیبا از تیترهای کارشده در رسانه‌ها موضوع فصل را برای خواننده گیراتر کند.
مؤلف در فصل هفتم کتاب با عنوان «ویرایش»، سه مرحله دست به قلم شدن شامل «پیش از نوشتن»، «مرحله نوشتن» و «مرحله پس از نوشتن (ویرایش)» را توضیح می‌دهد؛ و سپس هشت ویژگی ویراستار را به شرح زیر بیان می‌کند:
۱. آشنایی دیرینه با نوشتار (تا نارسایی‌های نوشته را تشخیص دهد)؛
۲. اعتماد به نفس سرشار (تا پر کاه در دریای تردید نباشد)؛
۳. بلوغ فکری (تا در اصطلاح و حک مطلب دچار هوس و غرور نشود)؛
۴. وسواس منطقی (تا از سر سهل‌انگاری تن به حرف نویسنده ندهد)؛
۵. ذهن بدگمان (تا مطالب «بودار» را تائید نکند)؛
۶. وسعت دانش (تا در برابر هیچ مطلبی لنگ نزند)؛
۷. عزم استوار (تا در برابر فشار کار پس نزند)؛
۸. قناعت روحی (کمتر برای ویراستار هورا می‌کشند، کار خوب را به خود روزنامه‌نگار نسبت می‌دهند).
فصل هشتم کتاب مربوط به «خبر غیرقابل‌چاپ» است که نویسنده به موضوع سانسور، خودسانسوری و جرم مطبوعاتی می‌پردازد؛ سپس اخبار غیرقابل‌چاپ طبق «قانون آزادی اطلاعات» امریکا مصوب سال ۱۹۶۷ را ذکر می‌کند.
نویسنده در فصل نهم با عنوان «فرآیند خبر» به موضوع گفتمان رسانه‌ای، گزینش و استحاله در فرآیند تبدیل یک رویداد به خبر و عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی حاکم بر آن می‌پردازد.
فصل دهم کتاب «دروازه‌بانی خبر» است که در این فصل نویسنده به معیارهای عبور خبر پرداخته و چند مدل دروازه‌بانی خبر ازجمله «مدل دروازه‌بانی وایت»، «مدل دروازه‌بانی مکنلی»، «مدل دروازه‌بانی گالتونگ و روگ»، «مدل دروازه‌بانی وستلی و مک‌لین» و «مدل دومرحله‌ای دروازه‌بانی باس» را واکاوی می‌کند.
در فصل یازدهم با نام «مدل‌های حرکت یا جریان خبر» مؤلف به تشریح مهم‌ترین مدل‌های حرکت یا جریان خبر در جوامع می‌پردازد که عبارت‌اند از: «مدل مرکز-پیرامونی گالتونگ»، «مدل شمال-جنوب» و «مدل مثلثی».
مؤلف در فصل «جامعه‌شناسی تولید خبر» که دوازدهمین فصل کتاب است به تشریح سه نگرش کلیدی در ساخت‌دهی خبرها از نگاه جامعهشناسان پرداخته است که عبارت‌اند از: ۱. نگرش اقتصاد سیاسی؛ ۲. نگرش سازمان اجتماعی کار خبری؛ و ۳. نگرش فرهنگ‌شناسانه (انسانشناسانه).
«خبرهای رویدادمدار و فرآیندمدار» عنوان فصل سیزدهم کتاب است که نویسنده در این فصل به واکاوی این نوع خبرها پرداخته است.
مکتب گلاسگو مرکب از اساتید گروه رسانه‌ای دانشگاه گلاسکو انگلیس است که با پژوهش‌ها و یافته‌های انکارناپذیری، توجه همگان را در زمینه «خبر» به خود جلب کرده است. مؤلف در فصل چهاردهم و پایانی کتاب کوشیده است تا «خبر به روایت مکتب گلاسگو» را تشریح کند.
در انتهای کتاب «اصول بین‌المللی اخلاق حرفه‌ای در روزنامه‌نگاری» پیوست شده است. این اصول را طی چند نشست مشورتی (۱۹۷۸ تا ۱۹۸۳) تعدادی از سازمان‌های روزنامه‌نگاری منطقه‌ای و بین‌المللی تهیه و تصویب کرده‌اند که مشتمل بر ده اصل است.
منبع: ایرنا
About Author
