خبرگزاری‌های تخصصی با چالش کمبود خبرنگار متخصص مواجه‌اند

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خبرنگاران و رسانه و به نقل از روابط عمومی دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها؛ خبرگزاری‌ها رکن اساسی در فرآیند خبر رسانی و محور مباحث مربوط به مقوله تولید خبر به شمار می روند در کشور ما به خصوص در چند سال اخیر خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری نوینی شکل گرفته‌اند که بیش از هر چیز مدیون شکل گیری فضای مجازی هستند. این خبرگزاری ها گاه در بستر سازمان های دولتی و گاه به نوعی مستقل به فعالیت مشغول هستند. دفترمطالعات و برنامه ریزی رسانه‌ها به منظور بررسی چالش ها و مشکلات فراروی خبرگزاری های تخصصی نشستی با حضور حبیب ا.. عباسی، مدیر مسئول خبرگزاری شفقنا، محمد مهدی شیخ صراف، سردبیر خبرگزاری کتاب ایران و زهره جوادیه؛ کارشناس مجری دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها با محورهای زیر مورد بحث و بررسی قرار گرفت:

۱- شناسایی دغدغه‌های خبرگزاری‌های تخصصی کشور

۲- راهکارها وراهبردهای دست اندرکاران خبرگزاری‌ها برای رفع مشکلات و موانع

۳- شناسایی راهکارهای ارتقای جایگاه خبرگزاری‌ها

در ابتدای نشست زهره جوادیه؛ کارشناس- مجری دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها ضمن خوش آمد گویی به مهمانان گفت:همانطور که در جریان هستید موضوع جلسه چالش های پیش روی خبرگزاری های تخصصی می باشد این مسئله از چنان اهمیت خاصی برخوردار است که این دفتر یکی از نشست های حضوری خود را به این امر اختصاص داده است خبرگزاری ها رکن اساسی فرآیند خبر رسانی و محور مباحث مربوط به مقوله تخصصی تولید اخبار و گردش اطلاعات هستند در سالهای اخیر ،گسترش موسسه ها و پایگاه های اینترنتی که خود را خبرگزاری معرفی می کنند ،باعث شده اند که نگاه ویژه ای به مفهوم سازمان و طرز کار خبرگزاریها داشته باشیم به نظر می رسد که چنین شناختی می تواند در ایجاد نگرش حرفه ای به مقوله تولید خبر موثر واقع شود.چرا که به طور سنتی کار خبرگزاریها به خصوص خبرگزاری های تخصصی تولید خبر خام است تا مطبوعات ،رادیو و تلویزیون و دیگر رسانه ها از آنها استفاده کنند چیزی که باعث رونق یک خبرگزاری می شود این است که اخبار را دست اول و بی واسطه تهیه کند و در اختیار رسانه ها قرار دهد خبرگزاریها در واقع تهیه کننده و تولید کننده مطالب خبری ،سوابق ،جزئیات خبر یا حتی مقالات توام با تفسیر و تحلیل هستند در ابتدا از محمد مهدی شیخ صراف ، سردبیر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) تقاضا دارم که نقطه نظرات خود را در این خصوص بیان نمایند.

شیخ‌صراف، چالش اصلی خبرگزاری‌ها با وجود تجربه‌های تاریخی، ساختاری و مدیریتی را ماهیتی و ماموریتی ارزیابی کرد و گفت: برای داشتن تصویر روشن برای بررسی وضعیت خبرگزاری‌های تخصصی لازم است، از چالش ماهیتی با تمرکز بر مرور شرایط رسانه‌ای و برهه تاریخی شکل‌گیری‌ آن‌ها، آغاز کنیم. این تصویر روشن کمک می‌‌کند، بدانیم چه اتفاقی افتاد که امروز با تعداد قابل توجه خبرگزاری‌ها مواجه هستیم؛ رسانه‌‌هایی که با مجوز، نیرو‌ی انسانی،‌ آرشیو و سایر امکانات در حال فعالیت هستند، اما ممکن است بسیاری از خبرنگاران و اهالی با‌سابقه رسانه، این خبرگزاری‌‌ها را نشناسند.
وی در ادامه، به بررسی تاریخی وضعیت شکل‌گیری خبرگزاری‌های تخصصی به مقطع زمانی اواسط دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ اشاره و عنوان کرد: اواسط دهه ۸۰ واوایل دهه ۹۰ با توجه به شکل‌گیری تعداد قابل توجه خبرگزاری‌‌ها، موضوع کاهش صدور مجوز خبرگزاری نیز مطرح شد؛ بنابراین به نظر می‌رسد چالش از این تاریخ آغاز می‌شود. پایگاه‌های خبری پرمخاطب در این مقطع زمانی به دریافت مجوز خبرگزاری اقدام کردند، اما همچنان ساختار و ظاهر آن‌ها با خبرگزاری‌های کلاسیک متفاوت است؛ علاوه‌‌براین برخی موسسه‌های فرهنگی ـ مطبوعاتی با‌سابقه، هرچند مجوز دریافت کردند اما بعد از دو دهه، خبرگزاری تاسیس نکردند؛ بنابراین با توجه به مصادیق مطرح شده، وجود برخی مشکلات برداشت می‌شود.
سردبیر خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) با بیان اینکه براساس اصول مدیریتی، سازمان باید یادگیرنده باشد، گفت: سازمان‌های یاد‌گیرنده، زمانی در مقایسه با سازمان‌های دیگر موفق و به‌اصطلاح برنده هستند که براساس مفهوم یادگیری «تک‌ حلقه‌ای» و «دوحلقه‌ای» عمل کنند. یادگیری «تک‌ حلقه‌ای» به معنای تعیین شاخصه‌ برای فرآیند‌ها است؛ به‌عبارت دیگر سازمان، انجام فرآیند‌‌ها مواردی را آموزش می‌بیند. سازمان دو‌حلقه‌ای، یعنی علاوه‌براینکه از شاخصه‌ها استفاده می‌‌کند، به خروجی توجه دارد و به اصلاح ملاک‌ها نیز اقدام می‌کند.
شیخ‌صراف، تقویت نظارت بر جریان صدور مجوز تاسیس خبرگزاری را ضروری‌ دانست و بیان کرد: به‌نظر می‌رسد، برخی خبرگزاری‌ها، تنها عنوان «خبرگزاری» را به یدک می‌کشند، به اندازه سایت خبری، از بضاعت کافی برخوردار نیستند، چه از نظر مخاطب و تولید محتوا. اما می‌دانیم که همچنان وجود دارند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد ضروری است، رویکرد «یادگیری دو‌حلقه‌ای» برای مدیریت این خبرگزاری‌ها به‌اصطلاح پیاده‌سازی، درباره مجوز آن‌ها تجدید‌نظر و فضا برای ایجاد خبرگزاری‌های تخصصی دیگر فراهم شود.
وی با طرح این پرسش که چرا در یک مقطع زمانی، شاهد افزایش تعداد قابل توجه خبرگزاری‌ها بودیم، بیان کرد: در یک برهه تاریخی، با تاکید بر انجام فعالیت‌های رسانه‌ای از سوی دستگاه‌های حکومتی، بسیاری از دستگاه‌ها و نهاد‌ها به تاسیس خبرگزاری اقدام کردند که وضعیت مطلوب بودجه فرهنگی و رسانه‌ای ارگان‌های مختلف در این جریان موثر بود؛ علاوه‌براین توانمندی و توجه به واحد‌های روابط عمومی در این مقطع زمانی، موجب شده بود تا تاسیس خبرگزاری برای نهاد و دستگاه‌های مختلف ارزشمند شود.
سردبیر خبرگزاری کتاب ایران درباره دیگر عوامل موثر در افزایش تعداد قابل توجه خبرگزاری‌ها بیان کرد: به‌نظر می‌رسد علاوه‌بر معافیت مالیاتی رسانه‌ها، امکان دریافت تسهیلات و حمایت‌ها زمینه‌ساز افزایش تعداد خبرگزاری‌ها شد.
شیخ‌صراف، توسعه فضای آنلاین و کاهش تدریجی انتشار نشریه‌های تخصصی کاغذی را از دیگر دلایل افزایش تعداد خبرگزاری‌ها دانست و ادامه داد: کاهش نشریه‌های تخصصی چاپی، موجب شد تا ایجاد رسانه‌های تخصصی در قالب‌های نوین از‌جمله خبرگزاری‌ها، جدی شود. تجربه‌‌های جدید از وبلاگ‌نویسی، وب‌۲ تا گسترش شبکه‌های اجتماعی موجب شد، تمایل برای ایجاد خبرگزاری از سوی ارگان‌های مختلف افزایش پیدا کند. به‌نظر می‌رسد این مسیر را سریع طی کردیم، بنابراین در این جریان برخی بایسته‌ها، شکل نگرفته و یا رعایت نشده است اما با گذشت دو دهه باید، جدی‌تر به رسانه و خبرگزاری‌های تخصصی بپردازیم.
شیخ صراف در ادامه این نشست درباره نیروی انسانی به‌عنوان بخشی از ساختار خبرگزاری‌‌ها گفت: نیروی انسانی ازسایر بخش‌های ساختار رسانه مهم‌تر است؛ چراکه نیروی‌ انسانی باید محتوا، تولید کند. خبرنگاران تخصصی با این چالش مواجه هستند که امکان رشد برای آن‌ها فراهم نیست؛ به‌عنوان مثال ممکن است در ایران یک یا دو نفر خبرنگار تخصصی حوزه نیروی دریایی باشد؛ احتمال اینکه فرد دیگری به این شاخه خبری علاقه‌مند باشد، بسیار ضعیف است؛ چراکه به احتمال زیاد زمینه‌های آن محیا نیست. امکان رشد خبرنگاران تخصصی با افزایش میزان تسلط فرد در برخی شاخه‌های مرتبط ایجاد می‌شودو با توجه به اینکه احتمال رشد اندک است، این افرد ممکن است، از فعالیت رسانه‌ای کناره‌گیری کنند.
وی افزود: موضوع دیگر اینکه جایگزینی، برای خبرنگاران تخصصی وجود ندارد؛ به‌عنوان مثال جایی برای تربیت خبرنگار تخصصی کاغذ و به‌طورکلی خبرنگار کتاب، وجود ندارد. به سادگی نمی‌توان خبرنگار حوزه کتاب تربیت کرد؛ خبرنگار تخصصی، ثمره چندین سال تجربه و چرخ زدن در حوزه‌های مختلف این حوزه است. رفع این چالش، تلاش فعالان رسانه‌های تخصصی را می‌طلبد؛ به‌عبارت دیگر باید روندی ترسیم شود تا علاوه‌بر ارتقاء نیروی تخصصی، تربیت نیروی جدید نیز در مجموعه اتفاق بیفتد.
سردبیر خبرگزاری کتاب ایران، درباره موضوع ساختاری و سازمانی خبرگزاری‌های تخصصی بیان کرد: یکی از مسائل ساختاری رسانه‌های تخصصی، ناتوانی در پوشش و انعکاس خبر‌های استانی است که خود در مسائل مختلف از‌جمله مسائل مالی ریشه دارد. چالش دیگر اینکه برای توسعه فعالیت خبرگزاری باید به پوشش خبر‌های فرامرزی نیز توجه کنیم که نیازمند بررسی‌ بیشتر و برگزاری نشست‌های دیگری است.
شیخ‌صراف با بیان اینکه دو ویژگی «تخصصی» و وجه «رسانه‌ای» برای خبرگزاری‌های تخصصی حفظ شود، گفت: خبرگزاری‌های تخصصی، باید مزیت نسبی خود را در مقایسه با رسانه‌های تخصصی و البته خبرگزاری‌های عمومی حفظ کنند. نکته قابل توجه دیگر درباره رسانه‌های تخصصی، پرهیز از رفتار‌های سلیقه‌ای در مدیریت از‌جمله در تقسیم‌بندی سرویس‌‌های خبری است.
ضرورت آسیب‌شناسی خبرگزاری‌های تخصصی
عباسی در ادامه این نشست با اشاره به تعریف خبرگزاری گفت: در ماده ۲ آیین‌‌نامه تاسیس و نحوه فعالیت خبرگزاری‌های غیر‌دولتی مصوبه سال ۱۳۸۴ هیات وزیران، خبرگزاری را این طور تعریف کرده است؛ «خبرگزاری موسسه‌‌ای است که با سرمایه غیردولتی به‌ وسیله اشخاص حقیقی و حقوقی تأسیس شده و مجاز است در زمینه‌‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نسبت به جمع‌‌آوری، پردازش و انتشار خبر، تحلیل، مصاحبه و گزارش در قالب نوشتار، صدا و تصویر در حوزه‌‌های داخلی و خارجی فعالیت کند.»
وی با اشاره به آمار خبرگزاری‌های فعال گفت: براساس آمارمعاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۴۰ خبرگزاری با مجوز رسمی در حال فعالیت هستند؛ البته تعداد قابل توجهی نیز متقاضی دریافت مجوز هستند. درباره وضعیت خبرگزاری‌های کشور ازنظر کمّی، توجه داشته باشیم که در بسیار از کشور‌ها، خبرگزاری‌های تخصصی مختلف و متعددی وجود دارد که احتمالا از وجود آن‌ها بی‌خبر هستیم؛ به‌عنوان مثال خبرگزاری محیط زیست در اروپا که مخاطبان خاص خود را دارد.
مدیر‌مسئول خبرگزاری شفقنا با طرح موضوع ضرورت آسیب‌شناسی تناسب عنوان تخصصی با میزان فعالیت تخصصی خبرگزاری‌ها ادامه داد: درباره برخی خبرگزاری‌ها باید به این پرسش پاسخ داد، چه ضرورتی برای تاسیس آن‌ها وجود داشت؟
عباسی یکی از چالش‌های اصلی رسانه‌های تخصصی را مخاطب عنوان کرد و افزود: در زمینه بررسی میزان مخاطب رسانه‌های تخصصی، باید به تفکیک دو دسته رسانه‌های عمومی و تخصصی توجه داشته باشیم. تاکید بر آمار خبر، موجب شده تا صفحه خبرگزاری‌ها، گیج‌کننده به نظر برسد؛ هرچند با چیدمان تلاش می‌شود، به مخاطب در پیدا کردن خبر مورد نظر کمک کنیم. نکته دیگر در جذب مخاطب که برخی خبرگزار‌ها به آن اقدام می‌کنند، کپی خبر‌های متعدد از پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و رسانه‌های دیگر است! در‌حالی‌که انتظار می‌رود این خبرگزاری باید با پرسشگری، تولید‌کننده باشد.
وی کم‌توجهی رسانه‌های تخصصی به نیاز‌سنجی و مخاطب‌شناسی را از دیگر چالش‌های خبرگزاری‌ها دانست.
مدیر‌مسئول خبرگزاری شفقنا، با تاکید بر تربیت نیرو‌های متخصص برای فعالیت خبری در خبرگزاری‌های تخصصی گفت: رسانه‌های تخصصی از کمبود نیروی آشنا با زمینه فعالیت خبرگزاری در رنج هستند. هرچند برای خبرنگاران، مساله امنیت شغلی و معیشت در حد ایده‌آل آن وجود دارد، اما تاکید دارم، برای خبرنگاران رسانه‌های تخصصی آموزش اولویت است.